روشهای درجه بندی  افراد اوتیستیک
درمانگران و پزشکان ممکن است نیاز داشته باشند که در مورد هرگونه حرکت در دهان ، صورت ، دستها یا پاهای بیمار سوال کنند و اگر چنین باشد می بایست نوع حرکت شرح داده شود و چگونگی آزرده شدن بیمار گفته شود. از بیمار ممکن است درخواست شود که روی صندلی بنشیند در حالیکه پاها کمی باز باشند و دستها بین پاها یا روی زانوها آویزان باشد. از بیمار درخواست می شود که دهانش را باز کند و دو بار زبانش را بیرون بیاورد. اگر بیمار عمل درخواستی را انجام نداد معاینه کننده سپس این عمل در مستقیما" جلوی بیمار انجام می دهد تا بیمار عمل مورد نظر راانجام دهد. برای اطلاعات بیشتر به مبحث Tardive Dyskinesia  مراجعه کنید.
به علت اینکه به زبان آوردن بی قراری درونی و اصرار به حرکت برای تشخیص آکاتیزی نیاز است ، مشاهده حرکات تیپیک  آکاتیزی در فردی که نمی تواند موضوعات ذهنی را به زبان بیاورد شایسته تشخیص آکاتیزی کاذب یا شاید آکاتیزی باشد.
 
ارزیابی های حرکات کلیشه ای
حرکات مشاهده شده در افراد اوتیستیک بطور مکرر به عنوان حرکات کلیشه ای دسته بندی می شوند. این حرکات تحت عنوان سه گروه تقسیم بندی می شوند.
1-     حرکات دهانی صورتی ( برای مثال زبان ، دهان ، و حرکات صورت مثل حالت بو کشیدن ، آب بینی را بالا کشیدن، و دیگر اصوات
2-     حرکات اندامی مثل حرکات دست ، انگشتان دست یا پا یا حرکات ساق پا
3-     حرکات سر و تنه مثل چرخیدن ، کج شدن ، سر کوبیدن یا حرکات نوسانی تنه
حرکات کلیشه ای در کودکان غیر اوتیستیک با عقب ماندگی ذهنی نیز اتفاق می افتد .ارزیابی و پیگیری حرکات کلیشه ای یک کار با ارزش است چرا که این گونه حرکاات هم باعث آزار دیگران شده و هم باعث تداخل در فعالیتها در مدرسه خانه یا محل کار می شود. ارزیابی های روتین در خلال درمان و بعد از درمان برای تعیین اثرات مداخلات با ارزش است. برای ارزیابی و درجه بندی حرکات کلیشه ای به مبحث Tardive Dyskinesia   مراجعه نمایید.
رفتارهای خود آزاری:
یکی از اشکال جدی حرکات کلیشه ای رفتارهای خود آزارانه است .خود آزاری ممکن است بصورت ناخن کشی به پوست یا خود زنی ، کوبیدن سر و کشیده زدن به صورت ، کوبیدن سر و تنه به اشیاء دیگر ، کشیده زدن و آزار رساندن به تنه ، فروکردن چیزی در چشم یا مقعد یا جاهای دیگر بدن، جویدن لب ، کشیدن مو و ناخن  و ضربه زدن به دندانها می باشد.
خود آزاری ها می تواند سبب نقص عضو یا مرگ شود برای مثال ضربه یا سیخونک به چشم ممکن است سبب کندگی شبکیه و کوری شود. در حالیکه در جمعیت کوچکی از کودکان اوتیستیک خود آزاری بروز می کند این گروه بیشترین چالش را پیش روی درمانگران قرار می دهند.   
دو نمونه بالینی:
نمونه اول :
بیمار پسر بچه 6 ساله ای بود که با تشخیص اوتیسم روزانه 75 میلی گرم کلومیپیرامین مصرف می کرد و علائم بدون توقف کلیشه ای از خود نشان می داد. او بطور مکرر از گوشه چشم نگاه می کرد و سر خود را کج می کرد. او اغلب با انگشتانش بازی می کرد و ور می رفت و حالتهای غیر نرمال را به خود می داد. او گاهگاهی شکلک در می آورد. او بطور مکرر شکافهای چشم بند ها را لمس می کرد در حالیکه به گوشه پنجره نگاه می کرد.. او انگشتانش را روی چشم بند ها و کشوهای کابینت و صندلی می مالید. در ساعت 5/8  او بطور مختصری خود را نوسان داد و اصوات غیر مشخصی را به صدا در می آورد . او ممکن است به خواب رفته باشد.
نمونه دوم:
بیمار کودک 7 ساله مبتلا به اوتیسم است که تنها روزانه ویتامین مصرف میکند . معاینه گر مکررا" گوشی تلفن را حرکت می داد و با انگشت روی گوشی می زد این کار که ابتدا توسط بیمار انجام شده بود برای تحریک بیمار به انجام مجدد آن انجام گرفت اما بیمار متوجه حضور معاینه گر نبود و حول محور مرکزی خودش می چرخید. او با تلفن بازی غیر عملی می کرد و  مکررا" انگشتش حرکت می کرد (وول می خورد) و حرکات کلیشه ای انجام می داد. او به تناوب اصوات غیر قابل تشخیص از خود در می آورد و بطور مختصری حرکات نوسانی داشت. تصویر 4 را ببینید.
معاینه گر ممکن است تلاش کند برای ایجاد یک سری پاسخ از سوی بیمار به این ترتیب که معاینه گر می گوید نوبت من است و با یک بلوک به یک بشقاب می زند و سپس به بیمار می گوید نوبت توست واگر پاسخ نداد ممکن است بیمار نیاز به کمک فیزیکی داشته باشد.  مثال بالینی : بیمار کودک 7 ساله ای مبتلا به اوتیسم  بود که تنها ویتامین مصرف می کرد وقتی معاینه گر تلاش می کرد که با زدن یک بلوک به بشقاب به او نوبتش را بفهماند کودک بطور مکرر می پرید و می چرخید و بازیهای غیر عملی با تلفن انجام می داد. او سرش را کج می کرد و با دقت به گوشه پنجره نگاه می کرد. او علاقمند به احساس و لمس تکه چوب بود . او با اسباب بازیهای کوچک که در دست داشت سریعا" دستش را حرکت می داد.
علل:
چندین دهه قبل این نظریه داده شد که اوتیسم در کودکانی ایجاد می شود که توسط والدین سرد پس زده شده اند ( والدین یخچالی) و آنها را مقصر انحراف از نرمال کودکان کم سن می دانستند. اما مطالعات خانوادگی این مطلب را اثبات نکردند. خیلی مهم است که بطور مکرر با والدین کودکان اوتیستیک ارتباط ایجاد شود. 
علت اختلالات اوتیستیک ناشناخته است . نظریات شامل عوارض بارداری ، عفونتها ، ژنتیک و در معرض قرار گیری با توکسین ها می باشد.
عوارض بارداری
-         عوارض بارداری با افزایش خطر بروز اوتیسم همراه است اما مشخص نیست که آیا عوارض بارداری سبب اوتیسم می شود یا هر دو ناشی از یک علت دیگر می باشند. 
عفونتها
-         یک زمینه عفونی در بعضی افراد اوتیستیک این پیشنهاد را داده است که ممکن است عفونت عامل اوتیسم باشد کما اینکه در اپیدمی های سرخجه احتمال بروز اوتیسم بالاتر می رود. این یافته ها این نظریه را ارائه می کنندکه عفونت با سرخجه آسیب پذیری  برای ایجاد اوتیسم را در جنین ایجاد می کند.
ژنتیک
-         یک توزیع ژنتیکی نیز برای اوتیسم شناخته شده است.
-         -   مطالعات متعدد خانوادگی پیشنهاد داده است که یک جزء ژنتیکی در خانواده های این افراد وجود دارد. برای مثال  بسیاری مطالعات نشان داده اند که بعضی وابستگان بدون علامت درجه اول این افراد ابنرمالیتی هایی در میزان سروتونین و دیگر مواد شیمیایی مشابه پیش ماده های آن دارند. اما به هر حال یک فرد اوتیستیک مشخص ممکن است صفت فامیلی خاصی را که در جمعیت افراد اوتیستیک دیده شده نشان ندهد.
-         -   یافته های ژنتیکی اوتیسم یکی از اهداف آینده تحقیقات است. اما به هر حال فایده مطالعات بالینی خانواده افراد اوتیستیک مشخص نشده است.
توکسین ها
-         در معرض توکسین قرار گرفتن به عنوان یکی از علل اوتیسم پیشنهاد شده است . گرچه در معرض قرار گرفتن در بعضی افراد اوتیسم مشخص شده اما یک نقش علتی در کلیه افراد اوتیستیک ثابت نشده است. مناطق خاصی از زمین ممکن است به علت وجود توکسین های خاص بروز مشخصی داشته باشند مثلا" افزایش اوتیسم در مناطق خاصی از ژاپن را به علت توکسین منتقل شده از ماهی        می دانند. گرچه توکسین ها ممکن است نقشی در بعضی افراد اوتیستیک در ژاپن داشته باشد اما در کل ژاپن این مطلب بطور عموم به عنوان علت ثابت نشده است. یکی دیگر از دلایل میزان بالای اوتیسم در ژاپن را آموزش و دقت زیاد پزشکان ژاپنی می دانند.
-         بروز اوتیسم بعد از واکسیناسیون سرخک ، اوریون و سرخجه به این نظریه هدایت شده که اوتیسم ممکن است به علت واکسیناسیون ایجاد شود اما مطالعات دقیق  ارنباط بین واکسیناسیون  سرخک ، اوریون و سرخجه را با اوتیسم ایجاد شده متعاقب آنها را در جمعیت عمومی نشان نداده است.
تشخیص های افتراقی
1-     آکانتوسیتوز
2-    اختلال وسواسی جبری
3-    تریکوتیلوامنیا
4-    کمبود بیوتین
5-    اختلال جدایی هویت
6-    FTT
7-    سوء استفاده جسمی
8-    کوتولگی روانی
9-    اختلال وابستگی واکنشی
10-  کمبودهای شناختی
11-  سندرم cornelia de lange 
12- سندرم کریدو شات
13- سندرم داون
14- اختلال پیکا
15- سندرم X  شکننده
16- بیماری گاچر
17- نقصهای شنوایی
18- عفونت با HIV 
19-  هیپو ملانوز Ito
20- اختلالات یادگیری
21- مسمومیت با سرب
22- توبروز اسکلروز
 
دیگر اختلالاتی که باید در نظر گرفته شود:
1-     کاریوتایپ 44XXX
2-     کروموزومهای 47
3-     ترانسلوکاسیون متعادل 7:20
4-     سندرم آنجلمن (مرد فرشته)
5-     حذف 1p35
6-      دوپلیکاسیون باندهای  15q11-13
7-     اختلال عادتی
8-     هیدروسفالی
9-     حذف بینابینی کروموزوم 17 ( p11.2)
10- اختلالات گفتاری
11- کروموزوم Y بلند
12- بیماری میناماتا
13- سندرم موبیوس
14- هیپرگلیسمی غیر کتونیک
15- تریزومی پارشیال 6p
16-  دوپلیکاسیون معکوس (15) ( pter->q13)
17- تشنجات
18- تشنجات لوب فرونتال
19- اسپاسمهای نوزادی
20- اختلال تورت
21- تریزومی 22
مطالعات آزمایشگاهی:
-         در یک سوم افراد میزان سروتونین افراد اوتیستیک افزایش یافته است سطح افزایش یافته سروتونین در والدین و برادر خواهر های فرد مبتلا نیز دیده می شود. 
-         بیوتینیداز سرم در بعضی افراد اوتیستیک کاهش یافته
-         مطالعات ایمونولوژیک برای تشخیص ابنرمالیتی ها نظیر کاهش غلظت پلاسمایی پروتئین کمپلمان  C4B  بسیار مفید است
-         افزایش واکنش پذیری پروتئین بتا اندورفین با انتهای C  در افراد اوتیستیک و مادرانشان
 
مطالعات تصویر برداری
MRI
-   مطالعات ناسازگار هستند اما یافته هایی بدست آمده است ، شامل بزرگی کلی مغز ، بافت کلی مغز و بطنهای طرفی و چهارم     مغز همزمان با کاهش سایز مغز میانی ، مدولا اوبلونگاتا ، نیمکره های مخچه و لوبهای کرمی شکل ( Vermal) VI   و VII
-         هنگامی که هیپوپلازی در بعضی افراد اوتیستیک دیده شد در تعدادی دیگر افراد هیپر پلازی دیده شد !
-         افراد اوتیستیک که سرشان را می کوبند ممکن است بزرگی دوگانه فضا در استخوانهای  پاریتال و اکسیپیتال با کاهش ماده خاکستری نزدیک به تغییرات استخوانی داشته باشند. این یافته ها شبیه بوکسورهایی است که دچار آنسفالوپاتی و دمانس پوگیلیستیکا می شوند dementia pugilistica  
CT Scan
مطالعات با یکدیگر سازگار نیستند اما می توانند نواقصی را نشان دهند که شامل بزرگی بطنها ، هیدروسفالی ، ضایعات پارانشیمال و کاهش اندازه هسته دمی caudate nucleus
PET
در توموگرافی انتشاری پوزیترون PET  نواقص متعددی مشاهده شد اما هیچکدام در همه افراد مبتلا به اوتیسم دیده نمی شود و نتایج در افراد متفاوت هستند.
-         در تصویر برداری با 18 فلورین 2 داکسی گلوکز شیار مستقیم جلویی در سمت چپ بزرگتر از سمت راست است که برعکس آسیمتری موجود در افراد نرمال است .
-         در بعضی افراد میزان متابولیسم گلوکز در کورتکس کالکارین پشتی سمت راست افزایش یافته است در حالیکه میزان متابولیسم گلوکز در پوتامن پشتی چپ و تالاموس داخلی چپ کاهش یافته است. برای اطلاعات بیشتر به این مبحث مراجعه نمایید . 
SPECT
با این روش جریان خون ناحیه ای مغز با گزنون 133 اندازه گیری می شود که کاهش متابولیسم نیمکره چپ مغز در بعضی افراد دیده شده است.
EEG
 
-         با آنسفالوگرافی اختلال تشنج ، آفازی اکتسابی با تشنج ( سندرم لاندا کلفنر ) ، آنسفالوپاتی نوزادی پاسخ دهنده به بیوتین و حالات مرتبط بررسی می شود. مشاوره با یک متخصص الکترو انسفالوگرافی کمک می کند به روش درمانی مناسب و متناسب با نوار مغز دست یابیم
-         یک آنسفالوگرافی نرمال ابنرمالیتی های تشنجی را رد نمی کند
-         وقتی یک الکترو آنسفالوگرام معمولی شواهد مشخصی از تشنج در یک بیمار مشکوک به تشنج مثل تشنج پارشیال با علائم کمپلکس را مشخص نمی کند اتخاذ روشهای تخصصی ممکن است به روشن شدن تشخیص کمک کند. اندازه گیری های الکتروآنسفالوگرافیک بعد از محرومیت از خواب  و بعد از تحریک با نور و صدا و حس لامسه با استفاده از لیدهای نازوفارینژیال و همزمان با مونیتور ویدیویی ممکن است کمک کننده باشند.
-         بستری در یک بیمارستان برای ارزیابی با مونیتور ویدیویی 24 ساعته همزمان با الکتروآنسفالوگرافی و حرکت کودک برای چند روز ممکن است در تشخیص یا رد اختلالات تشنجی کمک کننده باشد.
تصویر برداری با رادیو ایزوتوپ
بررسی جریان خون موضعی مغز با تکنسیوم m99 که به اکسید هگزا متیل پروپیلن آمین (HMPAO) که یک ماده لیپوفیل است آنومای های متنوعی را نشان می دهد از جمله کاهش در ورمیس ، نیمکره های مخچه ، تالاموس ، گانگلیون های پایه ای و لوبهای پاریتال و تمپورال . این یافته ها پیشنهاد می کند که یک ابنرمالیتی خاص در تمام افراد اوتیستیک دیده نمی شود و ممکن است کلاسهای بیولوژیکی خاصی با انواع مشخص اختلال جریان خون مغز وجود داشته باشد.
دیگر آزمایشات
-         مسمومیت با سرب توسط آزمایشات مناسب کنار گذاشته شود
ارزیابی های روانی-فیزیولوژیکی
-         کودکان به احتمال زیاد در دوره تنفسی پاسخهای خوگیری از خود نشان نمی دهند ، فعالت الکتریکی پوست و وازوکانستریکشن در  پاسخهای تقویت شده ضربانی محیطی بطور مکرر تحریک را در کودکان تیپیک نشان می دهد.
-         کودکان اوتیستیک ممکن است بیش انتخابی شنوایی داشته باشند.
درمان :
مداخلات شدید فردی مشتمل بر رفتار درمانی و آموزش و روان درمانی ها موثرترین درمان اختلالات اوتیستیک هستند. شروع درمان زودرس در دوران کودکی نتایج مطلوب تری خواهد داشت.
بسیاری از درمانها به کودکان اوتیستیک کمک می کنند. مداخلات متنوعی  شامل دست کاری های کایروپراکتیک گزارش شده است که برای این کودکان مفید هستند. اما نتایج درمانی یک فرد نمی تواند به کلیه افراد تعمیم داده شود. به هر حال تحقیقات علمی برای بررسی که آیا درمانها بطور عموم مفید هستند یا نه . اثرات معکوس مداخلات باید با فواید بالقوه مداخلات درمانی سنجیده شود. مشخصا"  venlafaxine   ممکن است در بعضی نوجوانان تهاجم شدید ایجاد می کند.
رفتار درمانی ، گفتار درمانی ، فیزیوتراپی
-         درمان شامل ارتباط تسهیل شده ، استفاده از key board  و تخته حروف و دیگر روشها با کمک یک فرد تسهیل کننده است
-         آموزش همگرایی شنوایی ، روشی است که فرد در آن از طریق گوشی به آهنگها و اصوات از پیش تهیه شده گوش می کند.
-         درمان همگرایی حسی ، درمانی است که کار درمانگران برای رفع مشکلات حسی و حرکتی با پایه حسی بکار می برند.
-         گزارش شده است که فیزیوتراپی  به بعضی افراد اوتیستیک کمک می کند
درمان موثر اختلالات اوتیستیک آموزش اختصاصی است . در حالیکه والدین ممکن است در حال انتخاب روشهای درمانی متعددی باشند همزمان آموزش کودک نیز باید توسط یک فرد آشنا با اینگونه کودکان  انجام گیرد. مداخلات رفتار درمانگرانه باید در اسرع وقت شروع گردد.
مشاوره ها
1-     مشاوره از نظر اختلالات متابولیک
2-     مشاوره ایمونولوژیک برای کنار گذاشتن ابنرمالیتی های سیستم ایمنی  و در مورد درمانهای ایمونولوژیک می بایست فواید آن با مضرات آن سنجیده شود.
3-     مشاوره با متخصصین گوش و حلق و بینی برای بررسی اختلالات سیستم شنوایی و انجام اودیوگرام برای ارزیابی نقص شنوایی
4-     مشاوره نورولوژیک برای ارزیابی تیکها و دیگر بیماریهای نورولوژیک
5-     مشاوره نورو سایکولوژی می تواند در ارزیابی هوش مفید باشد. نقص در انجام تکالیف ساده و پیچیده  بصورت گفتاری و غیر گفتاری در آزمون کارتهای Wisconsin   و استانفورد بینه وجود دارد.
تغذیه
-         افراد اوتیستیک نیاز به سه وعده غذای متعادل در روز دارند
-         مشاوره تغذیه برای افراد مفید است خصوصا" افرادی که رژیم فاقد گلوتن و کازئین استفاده می کنند.
-         ویتامین  ب 6 و منیزیوم  به نظر می رسند که در کمک به اینگونه اختلالات مفید باشند.
فعالیت
-         ورزش اغلب برای افراد اوتیستیک مفید است
-         یک برنامه منظم فیزیوتراپی توسط یک فیزیوتراپ ممکن است مفید باشد.
پیش آگهی
-         پیش آگهی افراد اوتیستیک بسیار مرتبط با میزان هوش افراد اوتیستیک است
-         بیماران با عملکرد پایین ممکن است هیچگاه نتوانند مستقل زندگی کنند و نیازمند مراقبین خانگی برای تمام عمر خود هستند
-         بیماران با هوش بالا مکن است بطور مستقل زندگی کنند و شغل موفقی داشته باشندو حتی ازدواج کرده و دارای فرزند شوند.
-       افراد داری هوش و عملکرد بالا شبیه بیماران آسپرگری هستند که برای اطلاعات بیشتر به مبحث آسپرگر مراجعه نمایید       
 
-         پاتوفیزیولوژی
تحقیقات پیرامون پاتوفیزیولوژی اختلالات اوتیستیک در نیم قرن گذشته ادامه داشته اما علت اصلی بیماری هنوز در پرده ابهام قرار دارد. سه زمینه اصلی مشخص شده شامل مونوآمین ها ( سروتونین  (5 هیدروکسی تریپتامین5HT، دوپامین ، نوراپینفرین) و گلوتامات آمینو بوتیریک اسید و نوروپپتیدها می باشد .
 

نقش واسطه های شیمیایی در بروز اوتیسم
 مونوآمین ها
1-سروتونین
نورون های سروتونینی بطور وسیعی در سراسر مغز پستانداران گسترده شده است و یکی از اولین نوروتراتسمیتر ها در مراحل نموی مغز است و میزان turn over   این ماده در مغز پستانداران نابالغ immature  بسیار بالاتر از دیگر پستانداران است. سروتونین هم نقش اساسی در رشد و نمو به عنوان فاکتور رشد در مغز نابالغ دارد و هم تکثیر و بلوغ اعصاب را به عهده دارد.  اولین تحقیقات در پاتوفیزیولوژی اوتیسم روی 5HT  انجام شده است. در تحقیقات اولیه با اندازه گیری سطح کلی سروتونین در خون این ظن پدیدار شد که سطح سروتونین در افراد اوتیستیک بالاتر از افراد نرمال است اما بعدها مشخص گردید که این اندازه گیری ها بیشتر از معمول تخمین زده شده بود و شاید به دلیل عدم کنترل نژادی و بلوغ جنسی بوده است اما بیشتر مطالعات بعدی این مطلب را مشخص ساخت که سطح بالای ابتدایی سروتونین در کودکان اوتیستیک در طی رشد آنها تمایل به بالا ماندن دارد در حالیکه در کودکان نرمال با افزایش سن تمایل به کاهش دارد. این نکته می تواند اشاره به بلوغ غیر طبیعی سیستم سروتونینی در کودکان اوتیستیک می کند. اما دفع ادراری 5 هیدروکسی ایندول استیک اسید) 5HIAA) که متابولیت اولیه 5 هیدروکسی تریپتامین 5HT)) می باشد و غلظت خونی تریپتوفان  در کودکان اوتیستیک و نرمال تفاوت بارزی نداشتند.
مطالعات نشان داده اند که عملکرد 5HT و سطح 5HIAA در مایع CSF   تفاوتی بین کودکان اوتیستیک و نرمال نمی کند در مطالعات رفتارهای نورواندوکرین ها که در افراد اوتیستیک انجام شده است پیش ماده بلافصل 5HT به نام 5 هیدروکسی تریپتوفان 5HTP)) مورد بررسی قرار گرفته است و دیده شده است پاسخ  پرولاکتین  به5HTP   در کودکان اوتیستیک کمتر از افراد نرمال بوده که نشان دهنده پاسخ ضعیف مرکزی به 5HT می باشد.
آزاد سازی آهسته پرولاکتین در پاسخ به مصرف 60 میلی گرم فن فلورامین دهانی در یک بررسی بر روی 7 نفر پسر مبتلا به اوتیسم در مقایسه با افراد نرمال دیده شد . با یک استراتژی دیگر به 17 بیمار بالغ مبتلا به اوتیسم  موادی که باعث کاهش سطح تریپتوفان می شد و موادی که باعث افزایش سطح تریپتوفان می شد تجویز کردند  در 11 مورد از 17 بیمار که سطح خون تریپتوفان آنها بالاتر رفته بود علائم واضح اوتیسم شامل چرخیدن ، آویختگی ، قدم زدن ، بر خوردن به جایی ، خود زنی ، حرکات دورانی و جنبیدن ،و راه رفتن روی انگشتان پا بروز کرد . در یک مطالعه دیگر با آگونیست رسپتور تریپتامین به نام sumatriptan  که باعث افزایش هورمون رشد می شود دیده شد که افراد مبتلا به اوتیسم و آسپرگر افزایش بیشتری در هورمون رشد نشان دادند که نشان دهنده یک نوع بیش حساسی hypersensitivity   به تریپتامین است و در یک مطالعه مرتبط دیگر دیده شد که حرکات تکراری در این کودکان با بیش حساسی هورمون رشد به sumatriptan  ( آگونیست رسپتور تریپتامین) همراه است . در یک مطالعه دیگر نیز مشخص شده است که دریافت خوراکی Mکلروفنیل پیپرازین  سبب افزایش رفتارهای تکراری و پرولاکتین در بالغین با اوتیسم و آسپرگر می شود.
در مورد ژن های درگیر در اوتیسم، ناقل 5HT  که محل عملکرد مهارکننده های جذب مجدد سروتونین است کاندید بررسی و مورد توجه قرار گرفته است  cookو همکاران اولین کسانی بودند که نقص در قسمت پروموتور ژن ناقل تریپتامین را گزارش نمودند.
تریپتوفان 2و3 داکسیژناز آنزیم محدود کننده کاتابولیسم تریپتوفان است که به نظر می رسد نقص ژن این آنزیم نیز در افراد اوتیستیک وجود داشته باشد. (nabi و همکاران). بررسی های اخیر در جستجوی ارتباط بین موضوعات اوتیستیک و رفتارهای اجباری سخت است که نتایج تشویق کننده ای داشته باشد.  
مطالعات تصویری عصبی سیستم 5HT  در بیماران اوتیسم کامل شده است و در مطالعه با روشPET  با مولکول آلفا متیل ال تریپتوفان (AMT) حاوی کربن 11 در کودکان اوتیستیک پسر دیده شد که  سنتز 5HT  در کورتکس فرونتال ، تالاموس و مخچه عدم تقارن بارز داشت  ولی در برادر خواهر های آنها این عدم تقارن دیده نشد. محققان نتیجه گرفته اند که تجمع موضعی 5HT ممکن سبب عصب دهی غیر طبیعی و نامربوط یا اختلال کارکرد فیزیولوژیکی این اعصاب می شود .
در یک مطالعه دیگر بر روی متابولیسم 5HT  مشخص گردید که توان سنتز5HT  در کودکان تا سن 5 سالگی بیش از 200 درصد بالغین است  اما بعد از این سن کاهش می یابد ولی در کودکان اوتیستیک توان سنتز این ماده  از سن 2 سالگی به تدریج افزایش می یابد تا به حد 5/1 برابر بزرگسالان برسد .از این مطلب این نتیجه را می شود گرفت که مغز انسان در دوران کودکی توان بالایی در سنتز 5HT دارد که در کودکان اوتیستیک این توان بنا به دلایلی قطع شده است.
2-دوپامین
آزاد سازی دوپامین (DA) در مغز همراه با اثرات حرکتی و شناختی می باشد. نقش دوپامین بر اساس اثرات داروهای آنتاگونیست رسپتورهای D2  در درمان این گروه از بیماران  مشخص شده است. این گروه از داروها با اثر بخشی روی علائم اوتیسم نظیر تهاجم ، رفتارهای خود آزاری و بیش فعالی در درمان این بیماران موثر می باشد.
در مقیاس  وسیعی تحقیقات روی دوپامین بر روی اندازه گیری متابولیت دوپامین به نام همووانیلیک اسید  HVA  در ادرار و پلاسما و مایع مغزی نخاعی انجام گرفته است . لازم به ذکر است که تنها 25% از متابولیت دوپامین در مایع پلاسما دیده می شود و بنابر این فقط تغییرات عمده در غلظت دوپامین مایع مغزی نخاعی در مایع پلاسما منعکس می شود. 
در مطالعاتی که بر روی متابولیسم کاتکولامین ها در 22 کودک اوتیستیک  5 تا 16 ساله با گروه کنترل شده سنی و جنسی  انجام گرفت تغییرات مشخصی در میزان دوپامین ادرار دیده نشد.
در مطالعه ای دیگر توسط Mindreaa  و همکارانش بر روی سطح پلاسمایی دوپامین و متابولیتش HVA  و پرولاکتین در بیماران اوتیستیک و گروه کنترل انجام گرفت تغییرات بارزی یافت نشد.
در مطالعه ای دیگر توسط  Martineau بر روی سطح ادراری دوپامین و متابولیتهای آن شامل HVA و 3 متوکسی تیرامین 3MT  و نور اپینفرین و اپی نفرین در 156 کودک اوتیستیک  در مقایسه با کودکان هم سن با عقب ماندگی ذهنی و کودکان نرمال انجام گرفت. در هر سه گروه متناسب با سن سطوح این متابولیتها کاهش می یافت و کاهش بارزی در سطوح دوپامین و متابولیت آن HVA   در بیماران درمان شده در مقایسه با بیماران درمان نشده دیده شد . این محققین ابراز داشتند که احتمالا" نتایج ناشی از یک نقص در بلوغ سیستم مونوآمینرژیک در بیماران اوتیسم باشد .
چندین مطالعه روی سطح مایع مغزی نخاعی HVA انجام شده است در مطالعه ای که توسط Gillberg & Svennerholm  انجام شده سطح متوسط HVA در مایع مغزی نخاعی تا 50 درصد در کودکان اوتیستیک در مقایسه با کودکان هم سن و جنس آنها 
با اختلالات نورولوژیک افزایش یافته است.
اما در یک مطالعه کنترل شده روی HVA مایع مغزی نخاعی در 9 کودک  اوتیستیک درمان شده با فن فلورامین سطح نرمال HVA در مایع مغزی نخاعی دیده شد . همچنین Nsarayan و همکارانش نیز سطح نرمال HVA را در مایع مغزی نخاعی یافتند.
در مطالعات متعدد انجام شده روی اندازه گیری HVA  در مایع مغزی نخاعی در گروههای بیماران اوتیستیک تغییرات مشخصی اثبات نشده است
بعضی از مطالعات ژنتیکی روی رسپتورهای دوپامین صورت گرفته است. در مطالعه ای که توسط comings و همکارانش بر روی تعدادی از بیماران خصوصا" بیماران اوتیستیک صورت گرفته است دیده شده که آلل A1  رسپتور D2 رسپتور دوپامین بطور واضحی افزایش یافته است . در یک مطالعه دیگر ژنهای رسپتور D1 و D5  دوپامین از طریق محدودیت تکثیر داخل هسته ای مشکل دار تشخیص داده شدند.
دکتر رابینسون و همکارانش ژن دوپامین بتا هیدروکسیلاز DA B Hydroxilase (DBH) را به عنوان کاندید اتیولوژی بیماری در 37 خانواده با 2 یا بیشتر کودک PDD  مورد بررسی قرار دادند. این آْنزیم  دوپامین را به نوراپینفرین کاتالیز می کند. افزایش تشابهی بین آلل های مشابه در برادر خواهرها وجود نداشت اما این آللها با فرکانس بالاتری در مادر آنها با افتادگی در 19 جفت از ژن مربوطه دیده می شد.
فعالیت دوپامینرژیک از طریق تکنیکهای تصویر برداری عصبی با استفاده از PET  و نشانگر فلورودوپا FDOPA انجام شده است .
ارنست و همکارانش این روش را بر روی 14 کودک 8 پسر و 6 دختر اوتیستیک در مقایسه با 10 کودک نرمال جهت کنترل انجام دادند در گروه کودکان اوتیستیک تجمع FDOPA  در کورتکس فرونتال قدامی و میانی بطور واضحی تا 39% کاهش یافته است .
در یک مطالعه دیگر روش PET  بر روی 6 کودک 3 تا 5 ساله با اوتیسم که با 6R-L-erythro-5,6,7,8-tetrahydrobiopterin (R-BH4)  درمان شده بودند انجام گردید . این آنزیم یک کوفاکتور برای تیروزین هیدروکسیلاز در مسیر بیوسنتز کاتکولامین هاست. محققین در صورتی که سطح پایین نسبی R-BH4 در مایع مغزی نخاعی می یافتند انجام می دادند. پیش از درمان PET  میزان افزایش یافته ای از DA D2 Receptor  در هسته دمی caudate nucleus و پوتامن در کل دیده شد . بعد از درمان یک کاهش 10 درصدی در رسپتورهای D2  دوپامین دیده شد و علاوه بر این سطح مایع مغزی نخاعی R-BH4   بطور واضحی افزایش یافت .
3- نوراپینفرین( NE)
نور اپینفرین با برانگیختگی ، حافظه ، اضطراب ، و فعالیت اتونومیک همراه است. این نورو ترانسمیتر از دوپامین ساخته می شود و به وانیل مندلیک اسید VMA در محیط و به 3 متوکسی 4 هیدروکسی فنیل گلیکول MHPG   در مایع مغزی نخاعی تبدیل می شود.
سطح خونی نوراپینفرین و متابولیتهای آن با سطح آن در مایع مغزی نخاعی همخوانی دارد . در مطالعاتی که بر روی کودکان اوتیستیک با اندازه گیری متابولیتهای نور اپینفرین MHPG و VMA انجام گردیده است تغییر واضحی بین کودکان اوتیستیک و نرمال دیده نشده است.
4- گلوتامات و گابا
گلوتامات ، نوروترانسمیتر آمینو اسیدی تحریکی است که با غلظت بالایی در سراسر مغز دیده می شود. تصور می شود که این نوروترانسمیتر بطور قاطعی در شکل پذیری و اعمال شناختی بالاتر نقش دارد. رسپتورهای گلوتامات به انواع متابوتروپیک و اینوتروپیک تقسیم می شوند. رسپتورهای اینوتروپیک به سه خانواده تقسیم می شوند. N-Methyl-D-aspartate(NMDA) و Alpha-amino-3-hydroxy-5-methyl-4-isoxazole propionic acid(AMPA)   و  Kinate 
بسیاری از محققین تصور می کنند که بد عملکردی گلوتامات ممکن است علت اوتیسم باشد.
GABA نوروترانسمیتر آمینواسیدی دیگری در مغز است که نوروترانسمیتر مهاری اولیه در مغز محسوب می شود. این ماده از گلوتامات بوسیله گلوتامیک اسید دکربوکسیلاز(GAD) تولید می شود محققین تصور می کنند که گابا نقش اساسی در پاتوفیزیولوژی اوتیسم دارد. علیرغم نقش مهمی که این نوروترانسمیتر ها می توانند داشته باشند اما تعداد اندکی تحقیق در این زمینه انجام شده است .
تعدادی از گزارشات نشان دهنده سطح افزایش یافته گلوتامات در بیماران اوتیسم و دیگر انواع  PDD  می باشند.
در تحقیقی که توسط Aldred و همکارانش انجام شد در نمونه های 23 بیمار مبتلا به اوتیسم و آسپرگر با سن 4 تا 29 سال در مقایسه با 55 عضو خانواده آنها ( 32 والد و 23 خواهر برادر) غلظت اسید آمینه های خون از جمله گلوتامات ، فنیل آلانین، لیزین و آسپارژین  بطور بارزی در بیماران و خانواده های آنها بالاتر از گروه کنترل همسن آنها بود. سطوح گلوتامین بطور بارزی پایین تر بود.
در مطالعه ای دیگر آمینو آسیدهای 14 کودک اوتیستیک زیر 10 سال اندازه گیری شد و با گروه هم سن و هم جنس خود مقایسه شدند. در این مطالعه آسپارتات بالاتر و گلوتامین و آسپارژین پایین تر از گروه کنترل بودند.
اما در آنالیزهای دیگر این مطلب ثابت نشد  در مطالعه ای توسط Rolf  و همکارانش بر روی 18 نمونه پلاسمای حاوی پلاکت کودکان اوتیستیک سنین 8 تا 14 ساله گلوتامات و آسپاراتات کاهش یافته بودند و سطوح گلوتامین و گابا نیز کاهش یافته بودند . اما  در مطالعه ای دیگر توسط Dhossche خلاف این مطلب ثابت شد
نتیجه اینکه اندازه گیری های آمینو اسیدهای خون محیطی نتایج همگونی نداشته اند و قابل استناد نیستند و علل آن می تواند تعداد نمونه های اندازه گیری شده ناچیز و روشهای متفاوت اندازه گیری و احتمالا" دارو درمانی در بیماران قبل از آزمایش است.
مطالعات ژنتیکی روی سیستم گلوتامات و گابا در بیماران اوتیستیک انجام شده است .jamain  و همکارانش نشان دادند که ژن رسپتور اینوتروپیک کینات2 گلوتامات (GRIK2) یا ژن رسپتور 6 گلوتامات (GluR6) در بیماران اوتیستیک دارای عدم تعادل است و یک انتقال زیادی مادری GRIK2 دیده می شود و جالب اینکه این عدم تعادل در انتقالGRIK2 در بیماران اسکیزوفرنی نیز دیده می شود . در مطالعه ای دیگر توسط shuang  و همکارانش  در چین روی 174 مورد سه قلو ها GRIK2 در روی ناحیه 6q21 قرار داشته و به عنوان منطقه مستعد کننده به اوتیسم شناخته شده است .
GAD1 پروتئین 67 کیلو دالتونی گلوتامیک اسید دکربوکسیلاز (GAD67) که آنزیمی مهم در تبدیل گلوتامات به گابا GABA است را کد گذاری میکند . به عنوان یک دکربوکسیلاز این آنزیم نیاز به ویتامین ب6 به عنوان کوفاکتور دارد که بعضی ها تصور می کنند در درمان اوتیسم نقش دارد. این کدگذاری در کروموزوم 2q رخ می دهد  که ارتباطی با چندین طیف وسیع ژنها دارد . مطالعاتی هم روی ژنها بعد از مرگ مبتلایان به اوتیسم انجام شده است از مجموع مطالعات اینچنین بر می آید که ژنها و پروتئین های در گیر در عملکرد گلوتامات و GABA  ممکن است در مبتلایان به اوتیسم غیر نرمال باشند اما نتایج قطعی ابراز نشده است.
 
نوروپپتیدها
اکسی توسین و وازوپرسین
پپتیدهای 9 اسید آمینه ای اکسی توسین (OT) و وازوپرسین (AVP) در بروز رفتارهای اجتماعی در پستانداران نقش دارند. این نوروپپتیدها در هیپوتالاموس ساخته می شوند و از قسمت پشتی هیپوفیز ترشح می شوند و تنها در پستانداران وجود دارندو فقط در 2 اسید آمینه با هم متفاوتند. رسپتورهای این پپتیدها در سراسر دستگاه لیمبیک و  قسمت قدامی مغز و در ساقه مغز در مراکز اوتونومیک یافت می شوند . نقش تنظیم کننده این نوروپپتید ها در تنظیم رفتارهای پستانداران زمینه بررسی در مورد یافتن پاتوفیزیولوژی بیمارن PDD را گشوده است. حذف OT در موشها سبب نقص فعالیتهای اجتماعی با دست نخوردگی در شناخت عمومی و سیستم بویایی می شود .OT  سبب تقویت روابط جفتی و انفوزیون آنتاگونیست اکسی توسین در هسته های تکیه ایaccumbense   سبب مهار شکل گیری فرایند جفت یابی در موشهای صحرایی دشتها می شوند . در موشها وازوپرسین سبب تسهیل حافظه اجتماعی و در موشهای صحرایی نر این نوروپپتید سبب تقویت حس جفت یابی می شود.
این نظریه که در معرض قرار گرفتن نوزادان به اکسی توسین در جریان القا زایمان سبب تنظیم معکوس(Down regulation) رسپتورهای این ماده می شود در دو مطالعه جداگانه بر روی کودکان PDD و با اختلالات گفتاری اوتیسم اثبات نگردید. اما در دو مطالعه جداگانه با اندازه گیری سطح خون محیطی اکسی توسین مشخص گردید که سطح این ماده کاهش یافته است اما در مطالعه دوم سطح خونی پیش ساز اکسی توسین که در سه اسید امینه آخر در مولکول متفاوت است افزایش یافته است و این مطلب با توجه به تاثیر اکسی توسین در بروز رفتارهای اجتماعی در پستانداران سبب این نظریه شده است که ممکن است نقص یک تبدیل کننده در مسیر سنتز اکسی توسین سبب کاهش غلظت این ماده در خون محیطی می گردد . اما در یک مطالعه که در آن به 9 بالغ مبتلا به اوتیسم و 6 بالغ مبتلا به آسپرگر مورد آزمایش با انفوزیون اکسی توسین قرار گرفتند و از لحاظ رفتارهای تکراری و یا اجتماعی بررسی شدند ولی هیچ  تغییر بارزی ایجاد نشد که بدین ترتیب تاثیر اکسی توسین در رفتارهای اجتماعی را زیر سوال میبرد.
بررسی های رفتارهای اجتماعی نامطلوب در افراد PDD هنوز با شواهد اپیدمیولوژیک ، نوروشیمیایی و درمانی و ژنتیکی  جمع آوری شده از اثرات اکسی توسین و وازوپرسین قابل استناد نیستند. مطالعات آینده می بایست روی سطح خونی این ماده در مغز تمرکز کنند و بر علت یابی تاثیر متفاوت این مواد بر جنس پستانداران سطح پایین تر تمرکز کنند.
اپیوئیدها 
چندین مطالعه روی کودکان اوتیستیک بر بد تنظیمی اپیوئیدها به عنوان اتیولوژی بیماری در افراد PDD انجام شده است. علائم ناشی از این بد تنظیمی را شامل افزایش آستانه درد، علاقه کم به تعاملات اجتماعی و اپیزودهای بیش فعالی می دانند. این یافته ها در کودکان حیواناتی که اپیوئید دریافت کرده اند دیده می شود. سیستم اپیوئیدی انسان با محور هیپوتالاموسی _هیپوفیزی _آدرنال و دیگر نوروپپتید ها مرتبط است. زیرا بتا اندورفین  درست در همان زمان ترشح کورتیکوتروپین (ACTH) از هیپوفیز قدامی ترشح می شود. این حالت به این علت اتفاق می افتد که این هورمون های پپتیدی بطور اولیه قسمتی از همان پیش هورمون هستند.
ارزیابی این پپتیدها در خون و مایع مغزی نخاعی و ادرار بیماران PDD نتایج متفاوتی داشته است. بعضی نتایج افزایش و بعضی کاهش و بعضی نسبت به گروه کنترل بدون تغییر بودند.
در مطالعاتی که بر روی اثر naltrexon که یک آنتاگونیست اپیوئیدهاست بر روی کودکان PDD انجام شده است نتایج متضادی داشته است و اندازه گیریهای بتا اندورفین ها نیز نتایج همگونی نداشته است.
 نتیجه اینکه سیستم اپیوئید اندوژن و اگزوژن در بیماران PDD  نیاز به مطالعه بیشتری دارد و این نظریه را ایجاد کرده است که سطح خونی بتا اندورفین ممکن است به تنهایی سبب بیماری نشود اما اثر متقابل اپیوئیدها با دیگر نوروترانسمیترها  نظیر 5HT ،DA نوراپی نفرین و گلوتامات و یا سیستم گابا باعث بروز علائم رفتاری افراد PDD  میشود. رفتار نهایی اپیوئیدها در پاتوفیزیولوژی PDDها ممکن است از مهار فعالیت اکسی توسین ناشی شود چنانچه در موشها دیده شده است. در نهایت مطالعه بسیاری برای درک تعامل سیستم اپیوئیدها با نوروترانسمیترهای معمولی وبا دیگر نوروترانسمیترها نیاز است.
 
کورتیزول/ACTH  
سطوح هورمونهای قسمت قدامی غده هیپوفیز و ACTH  و محصولات غده آدرنال در بیماران PDD  برای ارزیابی محور HPA   بررسی شده است اما نتایج مانند گذشته متناقض بوده است. در یک مطالعه بر روی 36 کودک اوتیستیک سطح بالای ACTH  همراه با سطح پایین کورتیزول گزارش شده است که به این تضادها بیشتر دامن می زند و در مطالعه ای دیگر بر روی سطح سیرکادین هورمون کورتیزول تفاوتی با گروه کنترل نداشته اند.
ملاتونین
این نظریه قبلا" داده شده است که ترشح بیش از حد ملاتونین از غده پینه آل ممکن است مسئول تاثیر روی محورHPA  باشد که بنابراین ممکن است به یک فنوتیپ رفتاری شبه اوتیستیک فرد را هدایت کند. این تئوری از آنجا بروز کرد که دیده شد در حیوانات ملاتونین افزایش یافته سبب کاهش ترشح هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپینCRP  می شود این خود سبب کاهش ترشح ACTH و بتا اندورفین شده در حالیکه با یک مکانیسم ناشناخته سبب افزایش 5HT در کل مغز می شود. در یک مطالعه روی 16 کودک PDD برای ارزیابی سطح 24 ساعته ملاتونین گزارش شد که سطح متوسط آن نسبت به افراد نرمال تغییری نداشته است اما تمایل به کاهش در پیک شبانه در بیماران اوتیستیک دارد. نقش دقیق ملاتونین همچنان نامعلوم مانده و شواهدی وجود دارد که به نقص اولیه ملاتونین اشاره می کنند.
سکرتین
گرچه نقش سکرتین در سیستم گوارشی شناخته شده است اما نقش آن به عنوان نوروپپتید هنوز در پرده ابهام است . گرچه گزارشات ابتدایی از اثر بخشی این هورمون در درمان بیماران اوتیستیک حکایت داشتند اما مطالعات کنترل شده این اثر بخشی را تایید نکردند.
شواهد اخیری از خواص نورواکتیو سکرتین مشخص گردیده است. در نمونه های انسانی و موشی و نمونه های موشی به تنهایی واکنش ایمنی سلولهای پورکنژ مخچه و هسته مرکزی مخچه  و سلولهای پیرامیدال کورتکس حرکتی و نورونهای حسی اولیه و ساقه مغز نشان داده شده است.
یک مطالعه دیگر بر روی موشها کدگذاری mRNA  برای رسپتورهای سکرتین در بین نورونهای مخچه ای GABA انجام شده است.
با این مطالعه پذیرفته شده است که سکرتین ممکن است توسط سلولهای پورکنژ مخچه ترشح شود و سپس به صورت پیامبر برگشتی تعدیل کننده فعالیت GABA عمل می کند. واضح است که احتمالا" سکرتین اثر نورواکتیو دارد ولی اثر بالقوه این هورمون در پاتوفیزیولوژی PDD بسیار کم شناخته شده است و نقش آن در درمان اثبات نگردیده است.
هورمون تیروئید
هورمون محرک تیروئید که توسط غده هیپوفیز ترشح می شود در چندین مبتلا به اوتیسم اندازه گیری شده است اما در مقایسه با افراد  نرمال تغییر نداشتند.
 
دیگر هورمونهای غده هیپوفیز
هورمون رشد ، پرولاکتین ، LH  و FSH در کودکان اوتیستیک تفاوتی با افراد نرمال نداشته است
دیگر نوروپپتیدها و نوروتروپینها
یک آنالیز جدید نوروپپتیدها و نوروتروپینها از نمونه های فریز شده خون نوزادان تشخیص داده شده به عنوان PDD (N=63)  در مقایسه با عقب ماندگان ذهنی بدون اوتیسم ( 54 نفر ) و فلج مغزی ها (63 نفر ) و  افراد نرمال (54 نفر) و تعدادی از نوروپپتیدها  در کودکان عقب مانده ذهنی و PDD  بالاتر از نرمال بودند غلظت پپتید وازواکتیو روده ای(VIP)  و پپتید مرتبط با ژن کلسیتونین (CGRP) و فاکتور نوروتروپیک مشتق شده از مغز (BDNF) و نوروتروفین 5/4 بطور بارزی در کودکان PDD و عقب مانده  بالاتر از نرمال بودند اما تغییری بین افراد PDD و عقب مانده ذهنی غلظت ماده P ، پلی پپتید فعال کننده آدنیلات سیکلاز (PACAP)
فاکتور رشد عصب(NGF)  و نوروتروفین 3 دیده نشده است و در تمام گروه ها مشابه بودند. در یک مطالعه دیگر سطح مایع مغزی نخاعی فاکتور نوروتروفیک  و فاکتور1 رشد شبیه به انسولین در 11 کودک اوتیستیک و 11 بیمار کنترل ناتوان هم سن مشابه بودند.
هنگامیکه نمونه های نوزادان ممکن است برای PDD اختصاصی نباشد اما این نکته را اشاره می کنند که بد تنظیمی نوروپپتید-نوروتروفین ها مغز را به سمت بروز PDD  هدایت می کند.
نتیجه
در مطالب گذشته مواد نوروشیمیایی موثر در پاتوفیزیولوژی اوتیسم با تمرکز بر مونوآمین ها (5HT,DA,NE) و سیستم گابا/گلوتامات و نوروپپتیدها  با ارجحیت بررسی مونوآمین ها مورد بررسی قرار گرفتند.بیشتر مطالعات در اندازه گیری پایه ای آنها در پلاسما ، ادرار و مایع مغزی نخاعی منفی بودند. یک استثنا در بالا بودن سروتونین سطح سرمی خون کامل بود که در مطالعات متعدد اثبات گردید. اما علت زمینه ای آن نامشخص است . تغییرات رفتاری ناشی از سیستم مونوآمین ها بطور اولیه ناشی از 5HT است که بطور مشخص در افراد اوتیستیک دیده می شود هرجند این مطلب بطور مکرر اثبات نشده است. مطالعات اولیه با روش PET روی سیستم 5HT وDA   یافته های بالقوه مهمی را مشخص ساخته است. برای یافتن علت این گونه بیماریها بکارگیری روشهای تصویر برداری همزمان با مطالعات نوروشیمیایی و ژنتیک در مطالعات آینده بسیار مهم می باشد.

اُتیسم یک بیماری روانی نیست
     اُتیسم نوعی اختلال رشدی است که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می شود.
     علایم این اختلال در سه سال اول زندگی بروز می کند. علت اصلی اختلال ناشناخته است و در پسران شایع تر از دختران است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و تحصیلات والدین نقشی در بروز اُتیسم ندارد. این اختلال بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت های ارتباطی تا ثیر می گذارد.
     کودکان و بزرگسالان مبتلا به اُتیسم در ارتباط کلامی و غیرکلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت های مربوط به بازی مشکل دارند.
     این اختلال ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای آنان دشوار می سازد. در بعضی موارد رفتارهای خودآزارانه و پرخاشگری در مقابل تغییر دیده می شود و ممکن است در حواس بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی نیز حساسیت های غیرمعقول نشان دهند.
     هسته مرکزی مشکل در اُتیسم، اختلال در ارتباط است.
     50 درصد کودکان اُتیستیک قادر نیستند از زبان خود به عنوان وسیله اصلی برقراری ارتباط با سایران استفاده کنند. عدم به کار بردن ضمیر <من> از ویژگی های کلامی این کودکان است. از مسائل دیگر تکلمی، تکرار کلمات و جملات اطرافیان است.
     علت اُتیسم
     اُتیسم یک ناتوانی طولانی مدت است که منجر به اختلال عملکرد عصبی - روانی در فرد می شود.
     گرچه اُتیسم عارضه نادری است اما شیوع آن حتی تا 20 مورد در هر 100 هزار مورد تولد زنده نیز می رسد.
     اگر چه علت اصلی اُتیسم کاملاً شناخته شده نیست اما در سال های اخیر مطالعات و تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است.
     برخی از این مطالعات و تحقیقات تا کید زیادی بر منشا زیست شناسی و عصب شناختی در مغز دارد.
     در بسیاری از خانواده ها سابقه اُتیسم یا اختلالات مربوط به آن وجود داشته که مسائل مربوط به ژنتیک و ایمن شناسی در مورد علت اُتیسم مطرح می شود.
     با وجود این تا به حال ژن خاصی که مربوط به اُتیسم باشد شناخته نشده و پژوهشگران در مورد نقش ژنتیک در علت شناسی اُتیسم اختلاف نظر دارند اما برخی از آنها ترکیب چندین ژن را به عنوان علت اختلال مطرح می کنند.
     در هر حال چندین نظریه درباره اُتیسم مطرح شده که تاکنون هیچ کدام به طور دقیق ثابت نشده است.
     علائم اُتیسم چیست؟
     به طور معمول افراد مبتلا به اُتیسم حداقل نیمی از علائمی را که مربوط به این بیماری است نشان می دهند. این نشانه ها از خفیف تا شدید متغیر بوده و در موقعیت های کاملاً متفاوت رفتارهایی که با سن کودک مطابقت ندارد در این افراد مشاهده می شود.
     این علایم عبارتند از:
     -اصرار به یکسانی داشته و در مقابل تغییر مقاوم هستند.
     -مشکلات شدید تکلمی دارند.
     -در بیان نیازها مشکل دارند و به جای استفاده از کلمات از اشاره و حرکات استفاده می کنند.
     -کلمات و جملات دیگران را تکرار می کنند.
     -خنده و گریه بی دلیل داشته یا بدون علت مشخصی نگران و مضطرب می شوند.
     -قشقرق به پا می کنند و برای دلایلی که برای دیگران آشکار نیست به شدت پریشان می شوند.
     -قادر نیستند با دیگران رابطه برقرار کنند.
     -دوست ندارند در آغوش گرفته شوند یا دیگران را در بغل گیرند.
     -تماس چشمی ندارند یا تماس آنها اندک است.
     -به روش آموزش معمول پاسخ نمی دهند.
     -با اسباب بازی درست بازی نمی کنند.
     -چرخیدن و تاب خوردن را خیلی دوست دارند.
     -احساس درد کمتر یا بیش از حد دارند.
     -از خطرات نمی ترسند.
     -پرتحرک یا کم تحرک اند.
     -نسبت به اطرافیان واکنش عاطفی نشان نمی دهند.
     -به صداها یا صحبت های اطرافیان پاسخ نمی دهند به طوری که به نظر می رسد ناشنوا هستند اگر چه حس شنوایی سالم است.
     -70 درصد کودکان اُتیسم ناتوانی هوشی دارند.
     - در برخی از کودکان اُتیستیک توانایی های خاصی وجود دارد.
     اختلالات نافذ رشد
     چندین اختلال در زیرگروه اختلالات نافذ رشد وجود دارد. در اختلالات نافذ رشد، آسیب های شدید در چندین حوزه رشدی وجود دارد. افرادی که در طبقه بندی اختلالات نافذ رشد قرار می گیرند در برقراری ارتباط اجتماعی دچار مشکل هستند ولی شدت آن متفاوت است.
     نکات عمده ای که تفاوت میان اختلالات را بیان می کند اختلال اُتیستیک، اختلال آسپرگر، اختلال رت، اختلال فروپاشنده دوران کودکی و اختلال نافذ رشد غیراختصاصی است. در اختلال اُتیستیک ارتباط، تعامل اجتماعی و بازی تخیلی به طور مشخص آسیب می بیند. علایق، فعالیت ها و رفتارهای تکراری دیده می شود و اختلال در سه سال اول زندگی شروع می شود.
     اختلال آسپرگر با آسیب در تعاملات اجتماعی و وجود فعالیت و علایق محدود مشخص می شود. تا خیر در شروع تکلم وجود دارد ولی در حقیقت مبتلایان مشکلات تکلمی کمتری دارند. هوش معمولاً طبیعی یا بالاتر از حد طبیعی است. اختلال رت نیز سیر پیشرونده ای دارد که فقط در دختران دیده می شود.
     در این نوع اختلال ابتدا مراحل رشد طبیعی است ولی بعد مهارت های به دست آمده قبلی و توانایی استفاده هدفدار از دست ها را از دست می دهند و به جای آن حرکات تکرار شونده دست ایجاد می شود که معمولاً بین سنین یک تا چهار سالگی این اتفاق می افتد.
     اما در اختلال فروپاشنده دوران کودکی رشد حداقل در دو سال اول زندگی طبیعی است و از دست دادن جدی مهارت هایی که قبلاً وجود داشته است مشاهده می شود.
     اختلال نافذ رشد غیراختصاصی به تنهایی علایم مشخص هیچ یک از اختلالات بالا را نداشته و نمی توان آن را جز یکی از طبقه بندی های بالا جای داد.
     برخی باورهای غلط درباره اُتیسم
     این کودکان تحریکات حسی را به گونه متفاوت درک می کنند که موجب اشکال در ابراز محبت و برقراری ارتباط عاطفی در آنها می شود اما به هر حال این کودکان می توانند محبت کنند و در صورتی که آنها را باور کنیم قادر به داد و ستد عاطفی با آنها هستیم.
     برخی باورهای غلط در مورد کودکان مبتلا به اُتیسم عبارتند از:
     -کودکان مبتلا هرگز ارتباط چشمی برقرار نمی کنند.
     -کودکان اُتیستیک نبوغ دارند.
     -صحبت نمی کنند.
     -قادر به نشان دادن محبت خود نیستند.
     -اُتیسم یک بیماری روانی است.
     -منظور از پیشرفت این کودکان یعین اینکه کاملاً شفا یابند.
     -نمی توانند به دیگران لبخند بزنند.
     -تماس جسمی محبت آمیز برقرار نمی کنند.
     روش های درمانی
     برخی از روش های درمانی -توانبخشی درباره اُتیسم شامل: دارودرمانی، رفتار درمانی و گفتار درمانی است.
     منبع:
     - انتشارات انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان ایران

اتیسم و کودکان اتستیک را بهتر بشناسیم
اتیسم اختلال رشد ذهنی پیچیده ای است که معمولا در 3 سال اول زندگی کودک , ممکن است بروز نماید. به نظر می رسد که عامل اصلی این بیماری . اختلالی در سیستم عصبی باشد که باعث عدم عملکرد صحیح مغز می شود. این اختلال در بیماران اتیستیک باعث می شود که مغز نتواند در زمینه رفتارهای اجتماعی و مهارت های ارتباطی به درستی عمل کند. کودکان و بزرگسالان اتیستیک در زمینه ارتباط کلامی و غیرکلامی , رفتارهای اجتماعی , فعالیت های سرگرم کننده و بازی دارای مشکل می باشند.
اتیسم یکی از پنج بیماری است که در مجموع به آنها , « اختلالات نافذ رشد » یا به می گویند . در P.D.D اختصار اتیسم P.D.D بیماریهای بیشترین تعداد مبتلایان را دارا می باشد و تقریبا بین 2 تا 6 کودک از میان هر 1000 کودک به آن دچار می شوند. این بدان معناست که در کشوری مانند ایران با جمعیت حدود 70 میلیون نفر , احتمالا حدود 280 هزار بیمار اتیستیک وجود دارد و فراموش نکنید که این تعداد هر روز در حال افزایش می باشد.
اتیسم در سرتاسر دنیا دیده می شود و در پسران بیشتر از دخترها مشاهده شده است . به عبارت دیگر , نژاد , مکان زندگی , میزان تحصیلات , وضعیت مالی , نوع اعتقادات , شیوه زندگی و... هیچکدام تاثیری در شانس بروز اتیسم ندارند.
با وجود اینکه آگاهی عمومی درباره این اختلال , روبه افزایش است , اما بیشتر افراد حتی برخی از پزشکان هنوز درک درستی از نحوه تاثیرگذاری این اختلال بر افراد ندارند و درباره چگونگی برخورد و درمان این افراد , دانش کافی ندارند. در میان این بیماران می توان افرادی را مشاهده کرد که تماس چشمی , رفتار اجتماعی مناسب و برخی از فاکتورهایی که در کودکان مبتلا به اتیسم وجود ندارد , داشته باشند ولی در عین حال در سایر فاکتورها با کودکان سالم فرق داشته باشند. به همین دلیل تشخیص و تعیین روش درمان و نیز بررسی پیشرفت و مراحل درمان , نیازمند افراد متخصص با دانش کافی می باشد.
اتیسم نشانه های فراوانی دارد که باتوجه به این نشانه ها می توان آن را به درجات خفیف تا شدید , درجه بندی کرد. اگرچه اتیسم را می توان توسط برخی از رفتار تشخیص داد ولی افراد اتیستیک می توانند ترکیبی از این رفتارها را داشته باشند و یا تنها برخی از این اختلالات و علایم را از خود نشان دهند.
ممکن است والدین , اصطلاحات متفاوتی را در رابطه با بیماری این کودکان بشنوند مانند : شبه اتیسم , متمایل به اتیسم , طیف اتیسم , اتیسم با عملکرد بالا و پایین , با توانایی زیاد و کم , ولی باید توجه داشت که مهمتر از عنوان بیماری , پرداختن به درمان آن است . این گونه کودکان با درمان مناسب و به موقع می توانند مطالب را بیاموزند , رفتارهای درست را از خود نشان داده و در آینده مانند افراد عادی زندگی کنند. اما به دست آوردن این اهداف , مستلزم درمان به موقع و درست و تحمل مشکلات و سختی های مربوط به این درمان است .
هر شخص اتیستیک , مانند سایر افراد جامعه دارای شخصیت و خصوصیات خاص خود است . بعضی از این کودکان ممکن است که از نظر گفتاری , تاخیر کمی داشته باشند و بتوانند با کمی کمک , ارتباط کلامی مناسبی با دیگران برقرار کنند ولی همین کودکان ممکن است از نظر ارتباطات اجتماعی , رفتار مناسبی از خود نشان ندهند. گاهی این کودکان برای شروع صحبت و تبادل کلامی ممکن است مشکل داشته باشند. افراد اتیستیک معمولا در مکالمات , یک طرفه رفتار می کنند یعنی فقط در رابطه با چیزی که خود علاقه دارند صحبت می کنند و از صحبت های طرف دوم , چیزی نمی فهمند. در برخی از این کودکان خشونت و خود آزاری نیز مشاهده می شود. در افراد اتیستیک ممکن است رفتارهای زیر بروز کند :
اصرار بر یکنواختی و مقاومت در برابر تغییرات .
در بیان نیازهای خود دچار مشکل هستند و به جای استفاده از کلمات , از ادا و اشاره استفاده می کنند.
تکرار کلمات , خنده نابجا , گریه بی مورد , نشان دادن استرس و نگرانی بی علت .
علاقه به تنهایی
پرخاشگری
به سختی با دیگران ارتباط برقرار می کنند.
دوست ندارند کسی را بغل کنند و یا کسی آنها را بغل کند.
تماس چشمی ندارند و یا بسیار کم است .
با روش های معمولی آموزشی نمی توانند چیزی بیاموزند.
بازی های غیرعادی انجام می دهند.
از نظر احساس درد حساسیت بالاتر و پایین تری نسبت به افراد عادی دارند.
اشیا در حال چرخش را دوست دارند و سعی می کنند اشیا را به حالت چرخش درآورند.
دلبستگی غیرعادی به بعضی از اشیا پیدا می کنند.
ظاهرا از چیزی نمی ترسند.
حرکات بدنی آنها , نرم و عادی نیست .
از نظر فعالیت های فیزیکی , فعالیت زیادتر و یا کمتری نسبت به کودکان سالم دارند.
اگرچه آزمایشات شنوایی آنها سالم است اما در برابر نام خود و دستورات کلامی خود را بی تفاوت نشان می دهند.
برای بیشتر ما واضح است که حواس پنجگانه به ما کمک می کنند تا بدانیم که چه چیزهایی را تجربه می کنیم : برای مثال حواس لامسه , بویایی و چشایی در تجربه خوردن یک میوه به ما کمک می کنند اما برای کودکان اتیستیک , مشکلات حواس پنجگانه , معمول است . ممکن است این کودکان از نظر یک یا چند حس در سطح غیرعادی قرار داشته باشند یعنی یا حساسیت بیشتری داشته باشند و یا در آن حس بسیار کند باشند.
ممکن است رایحه ای که همه آن را دوست دارند باعث آزار کودک آتیستیک شود و یا یک طعم معمولی کودک را ناراحت کرده و باعث دوری کودک از غذاهایی با چنین طعم و بویی شود. برخی از کودکان اتیستیک به بعضی از صداها نیز حساس هستند و ممکن است برخی از صداهایی که یا روزانه به صورت عادی می شنویم , باعث رنجش آنها شود. متخصصین معتقدند که این نابهنجاری ها در کودکان اتیستیک ناشی از اختلال در مجموعه حواس آنها می باشد. یکی دیگر از مشخصات کودکان اتیستیک , عدم تمایل به ابراز علاقه و عاطفه به اطرافیان است . البته این مورد نیز مانند سایر موارد می تواند استناد نیز داشته باشد. ولی والدین نباید به این دلیل از ابراز علاقه خود به کودک کوتاهی کنند و باید عواطف خود را بر کودک به طور طبیعی بروز دهند تا کودک به تدریج از والدین خود , ابراز احساسات را بیاموزد.
علل بروز اتیسم :
تاکنون هیچ علت مشخصی برای بیماری اتیسم کشف نشده است ولی مشخص است که عملکرد غیرعادی مغز باعث ایجاد حالات اتیسم می شود. اسکن های مغزی در بعضی موارد نشان داده است که مغز کودکان اتیستیک از نظر اندازه و ساختار با مغز کودکان سالم متفاوت است . در حال حاضر تحقیقات فراوانی در رابطه با احتمال دخالت عوامل ژنتیکی و عوارض دارویی در بروز اتیسم در حال انجام است . در بعضی از خانواده ها مشاهده شده است که اتیسم مانند بیماری های ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود که این می تواند تئوری ژنتیکی بودن اتیسم را در بعضی موارد ثابت کند. ولی در بسیاری از موارد نیز مشاهده شده است که سابقه اتیسم در خانواده و یا اقوام وجود نداشته است . در برخی از کودکان نیز مشخص شده است که در بدو تولد نشانه هایی از اتیسم را دارند ولی این مورد هم عمومیت ندارد.
محققین هنوز نتوانسته اند علت خاصی را به تنهایی برای ایجاد بیماری اتیسم کشف کنند و می توان علل زیادی را در بروز آن موثر دانست . برخی از محققین نیز معتقدند که تحت شرایط خاصی , تعدادی از ژن های ناپایدار باعث اختلال در عملکرد مغز و در نهایت بروز اتیسم می شوند. گروهی دیگر از دانشمندان نیز بر احتمال بروز اتیسم در دوران بارداری تحقیق می کنند. آنها معتقدند که یک عامل ویروسی ناشناخته , اختلال متابولیسمی , و یا آلودگی به مواد شیمیایی محیطی در دوران بارداری می تواند عامل ایجاد این بیماری باشد. احتمال بروز اتیسم در کودکانی که بیماری هایی مانند سندروم ایکس حساس , بیماری سرخجه و فنیل کتون اوری درمان نشده داشته باشند بیشتر است . بعضی از مواد خطرناک مانند جیوه نیز که در دوران بارداری وارد بدن مادر شوند می توانند احتمال بروز اتیسم را افزایش دهند.
به هر حال علت بروز اتیسم هرچه که باشد , باید بدانیم که این کودکان یا با بیماری اتیسم به دنیا می آیند و یا آمادگی ابتلا به آن را دارند. این بیماری برخلاف آنچه که تصور می شد , به علت بدی تربیت و یا عدم توانایی والدین در بزرگ کردن کودک نمی باشد. اتیسم یک بیماری روانی نیست . کودکان اتیستیک قابل درمان هستند و نباید از آنها قطع امید شود و نیز بهتر است بدانید که هیچ عامل روانی شناخته نشده است که باعث بروز اتیسم در کودکان شود.
تشخیص اتیسم :
برای تشخیص این بیماری , هیچ تست پزشکی وجود ندارد. برای تشخیص اتیسم در یک کودک باید رفتار , ارتباط و سطح رشد ذهنی کودک به دقت بررسی شود. از آنجائیکه برخی از علایم این بیماری با علایم برخی دیگر از بیماری ها , مشترک است , ممکن است آزمایش ها و تست های پزشکی متفاوتی برای کودک تجویز شود تا پزشکان از وجود یا عدم وجود مشکلات دیگر در کودک مطمئن شوند.
با یک معاینه کوتاه در یک جلسه ممکن نیست بتوان به طور قطع وجود اتیسم را در کودکی ثابت کرد. مشاهدات والدین و بررسی کامل مراحل رشد کودک برای تشخیص بیماری اتیسم در یک کودک ضروری است . در نگاه اول ممکن است کودک اتیستیک به نظر عقب مانده ذهنی , دارای اختلال رفتاری , دارای مشکل شنوایی و یا دارای رفتارهای عجیب به نظر برسد. البته ممکن است تمام این علایم در یک کودک اتیستیک وجود داشته باشد که این امر باعث مشکل ترشدن تشخیص می شود. به هر حال در ابتدای امر باید معاینه دقیق و کاملی از کودک به عمل آید. زیرا به این ترتیب می توان برنامه دقیق و مناسبی برای کمک به کودک اتیستیک و درمان او تهیه کرد.
تحقیقات نشان داده است که تشخیص زودهنگام اتیسم در درمان و بهبود وضعیت کودکان مبتلا بسیار موثر است . هرچقدر زودتر بتوان این بیماری را در یک کودک تشخیص داد , زودتر می توان از برنامه های درمانی برای کمک به این کودکان بهره برد.
روش های تشخیص :
علایم و نشانه های اتیسم ممکن است در زمان نوزادی بروز کنند و ممکن است مشاهده نشوند ولی این نشانه ها حتما بین 24 ماهگی تا 6 سالگی خود را نشان خواهند داد. پزشک متخصص باید سئوالات مشخص و دقیقی در رابطه با چگونگی رشد جسمی و ذهنی کودک تهیه کرده و جواب آنها را از طریق والدین و مشاهدات دقیق به دست آورد. در ادامه به پنج سوال اصلی برای معاینه از یک کودک اتیستیک , اشاره می شود :
1 ـ آیا کودک شما تا پیش از 12 ماهگی نجوا و صداسازی داشته است
2 ـ آیا کودک تا پیش از 12 ماهگی از اشاره , ادا و یا گرفتن دست دیگران و همینطور تکان دادن دست برای دیگران استفاده کرده است
3 ـ آیا کودک تا قبل از 16 ماهگی از کلمات کوچک استفاده کرده است
4 ـ آیا کودک تا قبل از 24 ماهگی از ترکیب دو کلمه استفاده کرده است
5 ـ آیا کودک هیچ کدام از مهارت های کلامی و اجتماعی خود را از دست داده است
در صورت پاسخ منفی به چهار سئوال اول و جواب مثبت به سئوال آخر , احتمال وجود اتیسم در کودک داده می شود. البته برای تشخیص قطعی نیاز به بررسی های بسیار دقیق تری هست که باید توسط افراد متخصص و آگاه انجام شود. برای بررسی دقیق و کامل , یک کودک مشکوک به اتیسم باید توسط متخصص اطفال , روانشناس , مشاور آموزش کودک . متخصص اعصاب , متخصص گفتاردرمانی و سایر متخصصین در زمینه اتیسم معاینه شود.
مشاوره با متخصصین :
اگر کودک از طرف شما و یا پزشک مخصوص خود , مشکوک به اتیسم باشد. باید توسط شخصی که در زمینه اتیسم تخصصی دارد , معاینه دقیق شود. ممکن است این فرد یک روانشناس , روانپزشک و یا یک متخصص اطفال باشد. گاهی نیز برای یک تشخیص دقیق و درمان , نیاز به یک تیم متخصص خواهد بود. این تیم از افراد زیر تشکیل می شود :
متخصص اطفال : این فرد می تواند مشکلات سلامتی و رشد کودکان را درمان کند.
روانپزشک کودک : این فرد می تواند در تشخیص اولیه کمک کرده و در صورت نیاز داروهایی را برای کمک به کودک تجویز کند.
روانشناس کودک : در شناخت عادات و حالات روانی کودک کمک کرده و ناتوانی های او را در زمینه های رشد ذهنی , روانی و اجتماعی را بررسی می کند. همچنین یک روانشناس می تواند در بهبود رفتاری کودک و افزایش مهارت های اجتماعی کودک , موثر باشد.
رفتار درمان : این شخص می تواند علاوه بر کمک به بهبود ناتوانی های کودک در کارهای روزانه مانند لباس پوشیدن , غذاخوردن و سایر کارهای استقلالی . همچنین در بهبود وضعیت حواس پنجگانه , قدرت تشخیص و سایر توانایی های کودک او را یاری نماید.
گفتار درمان : در بهبود وضعیت گفتار کودک و افزایش توانایی او در مهارت های کلامی بسیار موثر است .
مشاور خانواده : این شخص می تواند علاوه بر راهنمایی در امر روابط شما با کودک , شما را در بهره وری بهتر از منابع و مراکز موجود در جامعه برای کمک به درمان کودک , یاری نماید.
عبور از مرحله تشخیص :
اغلب عبور از این مرحله برای خانواده ها بسیار مشکل و دردآور است . این احساس کاملا عادی و طبیعی می باشد ولی فراموش نکنید که بعد از تشخیص اتیسم در یک کودک , زندگی همچنان جریان دارد و باید زندگی کرد. زندگی می تواند حتی برای یک کودک اتیستیک هم لذت بخش و جالب باشد و همینطور هم برای کسانی که با این کودک زندگی کرده و به او عشق می ورزند. اگرچه برای درمان این کودکان , راه سخت و طولانی در پیش است ولی فراموش نکنیم عشقی که پروردگار در قلب پدر و مادر قرارداده و تمامی لذت هایی که یک پدر و مادر از شیرین زبانی ها و بودن با فرزند خود احساس می کنند. می تواند این راه دشوار را قابل تحمل کرده و آینده ای پر از امید و شادی را برای آنها رقم بزند.
درمان :
مطمئنا در مسیر افزایش اطلاعات خود درباره اتیسم با روش های درمانی زیادی روبرو خواهند شد , مانند آموزش از طریق شنوایی , آموزش جز به جز , ویتامین درمانی , درمان با رژیم غذایی بدون غلات , برقراری ارتباط آسان , موسیقی درمانی , بازی درمانی , کاردرمانی و بهبود مجموعه حواس . به طور کلی می توان تمامی این روش ها را به دو دسته تقسیم کرد : روش های درمانی و روش های تربیت . روش های درمانی شامل تصحیح رفتاری و روش بهبود ارتباط , روش های رژیمی و دارویی و روش های ترکیبی می باشند. کارایی برخی از روش های درمانی توسط تحقیقات و آمار ثابت شده است و بعضی نیز نتایج چشمگیری نداشته اند. اغلب والدین مایلند کودک آنها فقط با روش هایی تحت درمان قرار گیرد که کارایی آنها ثابت شده است ولی به خاطر داشته باشید که همه کودکان اتیستیک مانند هم نیستند و ممکن است روشی که برای کودک موثر بوده است برای کودک دیگر تاثیر چندانی نداشته باشد. برای انتخاب یک روش درمانی موثر و مناسب با متخصصین این امر مشورت کنید و پیش از آن از توانایی ها و ناتوانی های برای کودک خود شناخت کاملی پیدا نماید.
طبیعی است که پدر و مادر بخواهند هرچه سریعتر برای فرزند اتیستیک خود , کاری بکنند. اما بسیار مهم است که برای شروع تغییرات زیادی را بر کودک تحمیل نکنید. زیرا تغییرات در اینگونه کودکان باعث استرس و ناراحتی بیشتر می شود. بهتر است در ابتدا با تحقیق و مطالعه , روش مناسب برای کودکتان را انتخاب کنید. این شما هستید که با کودک اتیستیک خود هر روز زندگی می کنید و این شما هستید که بهتر از هر کس دیگری او را می شناسید , پس به خودتان ایمان داشته باشید و در راه درمان او با اراده و مصمم قدم بگذارید.
تمامی متخصصین اتیسم معتقدند که تشخیص زودهنگام و شروع درمان در سنین کم , بهترین نتایج را دربرخواهد داشت . اگر کودک بیمار , هرچه سریعتر تحت درمان قرار گیرد , زودتر به سطح رفتارهای عادی خواهد رسید. همچنین افراد متخصصی که برروی کودکان اتیستیک سال ها کار کرده اند معتقدند که هرچه برنامه درمانی منظم تر و دارای ساختار دقیق تری باشد , می توان نتایج بهتری را به دست آورد.
باتوجه به مشکلات و اختلالات خاصی که در بیماران اتیستیک مشاهده می شود , یک برنامه درمانی مناسب باید این نیازها را برآورده نماید : رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی کودک , توانایی برقراری ارتباط , تصحیح رفتاری , و بهبود مشکلات مجموعه حواس پنجگانه .
گاهی یک برنامه از متعلقات زیادی برای کمک به فرد اتیستیک برخوردار است . برای مثال برنامه درمانی یک کودک مبتلا به اتیسم می تواند شامل گفتاردرمانی , رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی و دارودرمانی باشد و برنامه درمانی دیگر کودک اتیستیک از رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی , بهبود حواس پنجگانه و تغییرات رژیم غذایی تشکیل شده باشد.

با کودکان لجباز چگونه رفتار کنیم؟
اگرچه والدین امروزی از نظر تحصیلات و اطلاعات در مقایسه با گذشته نمونه اند ولی هنوز پرسش های زیادی وجود دارد.
وقتی بچه ای همیشه از سرویس مدرسه جامی ماند، یا هر چه دلش می خواهد می پوشد و گوشش به حرف کسی بدهکار نیست، شما به عنوان مادر یا پدر چه باید بکنید؟ راهکارهایی که اینجا مطرح می شود در مورد بعضی از بچه ها جواب می دهد و در مورد بعضی ها هم نه. بعد از مطالعه مطلب از میان راهکارها یکی را انتخاب کنید و به مرحله عمل برسانید البته با صبر و حوصله، و انتظار نداشته باشید خیلی زود جواب بگیرید چه بسا روشهایی هستند که در برابر آنها ابتدا کودک حالت تدافعی به خود می گیرد و بدتر می شود اما به مرور زمان به حالت عادی برمی گردد. مطمئن باشید فقط فرزند شما مشکل ندارد بلکه همه بچه ها با والدین در روشهای تربیتی مشکل دارند. با توجه به اینکه همه افراد یک جور نیستند و موقعیت ها نیز منحصر به فرد است پس برای حل مشکل یک راه حل قطعی و مستقل وجود نخواهد داشت.
گاهی شما به عنوان مادر یا پدر راه حلی بهتر از کارشناسان پیدا می کنید. جلوی کودکی که در خیابان گریه می کرد و مادرش دست او را می کشید و با خود می برد ایستادم و گفتم: «ببخشید، دخترتان چرا گریه می کند؟!»
«به خدا دیگر خسته شدم. هر چه را که می بیند می گوید برایم بخر. من چطوری به او بفهمانم که پول ندارم.» خانم دیگری که خود را صبوری معرفی می کرد گفت: «من سعی می کنم با بچه هایم زیاد حرف بزنم و آنها هم خوب حرفهای مرا می فهمند و مشکل زیادی ندارم. البته هیچ بچه ای نیست که مشکل نداشته باشد.»
یادتان باشد مشکلات یک شبه حل نمی شود.
اگر کودکی کاری را تا به حال انجام نمی داد اما حالا یک بار حتی از روی اکراه انجام می دهد او را خیلی تشویق کنید زیرا این نشانه یک پیشرفت واقعی است. به جای مأیوس شدن از دست نیافتن به انتظارات زیاد خود، از پیشرفت های کوچک و تدریجی کودکتان خوشحال باشید. شما و همسرتان باید در مورد مشکلتان صحبت کنید و هر دو تصمیم به اصلاح اخلاق فرزندتان بگیرید. اگر حرفی می زنید هر دو با هم توافق داشته باشید، طبق تجربه، والدین خیلی زود خسته می شوند و بچه ها این را می دانند. اگر والدین مقاوم نباشند بچه ها به خواسته های آنها احترام نمی گذارند و خود را موظف به انجام وظایف محوله نمی دانند.
سعی کنید رفتار عمومی فرزندتان را با دید مثبت نگاه کنید. برخی رفتارهای او از دید شما آزاردهنده است. پس از همه رفتارهای او ناراضی نباشید. وقتی روی یک خصوصیت ناپسند او کار می کنید و در حال اصلاح آن هستید به او اطمینان دهید که دوستش دارید. هرگز تحسین را در مورد کودکان، کم ارزش تلقی نکنید. کودک در هر مرحله سنی که باشد تمایل شدیدی دارد که والدینش او را بپسندند. تربیت در نظر بعضی از والدین فقط تنبیه است ولی واژه تربیت درواقع به معنای تعلیم و پرورش، شامل مجموعه ای از روشهای مثبت و منفی است. تربیت صحیح آن است که وقتی فرزند شما نیم نگاهی به شما می اندازد تا مطمئن شود عملی که انجام داده درست است یا غلط، به او توجه کنید یا وقتی در حال تلفن زدن کودکتان می خواهد مکالمه شما را قطع کند و با شما صحبت کند. تربیت صحیح آن است که به او توجه نکنید. اما اگر دیدید که تصمیم گرفت منتظر تمام شدن مکالمه شما شود، بهتر است به او توجه کنید و نگاهی مهربان به او بیندازید.
وقتی کودکی روی موضوع خاصی پافشاری دارد به او بگویید که قصد لجبازی دارد و شما به آن اهمیت نمی دهید. از آن دسته والدینی نباشیم که وقتی از کودکمان عمل خوبی سر زد آن را به سادگی و بدیهی تلقی کنیم و هیچ واکنشی نشان ندهیم ولی برعکس هر وقت عمل بدی از او سر زد تمام اشتباهاتش را به رخ او بکشیم. انتقاد همراه با تشویق نتایج بهتری به بار می آورد. کودک می خواهد که شما به او توجه کنید. اگر دیدگاه شما منفی باشد او از راه های منفی به هدفش می رسد اما اگر شما روی نکات مثبت تمرکز کنید در مقابل، رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت سعی در جلب توجه شما خواهد داشت.
رفتار کودک را تحسین کنید نه شخصیت او را. همچنان که وقتی از او انتقاد می کنید شخصیت او را زیر سؤال نبرید. به جای این که به او بگوییم خیلی بچه بدی هستی می توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمی آید.»
مؤثرترین راه برای آموزش رفتار خوب ، شکل دادن رفتار با تحسین است. این روش تربیتی باید به طور مداوم استفاده شود تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد. خیلی خوب است یادداشتی از کارهای روزانه کودک تهیه کنید و در انتهای روز این یادداشت را به او نشان دهید. این کار روش خوبی برای صحبت کردن در مورد وقایع هر روز است و با این کار هر دوی شما احساس خوبی خواهید داشت.
هر چند وقت یک بار مخصوصاً در روزهایی که یادداشت پر از کارهای خوب می شود او را تشویق کنید یا هر چه که دوست دارد برایش تهیه کنید و عنوان کنید که این جایزه کارهای خوب است. اگر دیدید تعریف های شما را نادیده می گیرد ولی بعداً در رفتار خود آن را تکرار می کند دریابید که ستایش مؤثر بوده است. همیشه از یک شیوه برای انتقاد استفاده نکنید مثلاً یک بار یادداشتی را در کیفش بگذارید و از یک رفتار بدش شکایت کنید.
یکی دیگر از راه های مؤثر در برطرف کردن رفتارهای آزاردهنده نادیده گرفتن آنهاست. در این روش احساس می کنید که درواقع کاری برای بهبود وضعیت انجام نمی دهید اما بعداً درمی یابید که با نادیده گرفتن، رفتار ناشایست ترک می شود. برخی از والدین، این روش را دوست دارند و می توانند به طور مؤثری از آن استفاده کنند اما برای برخی به علت پایین بودن ظرفیتشان، این روش فقط فشار روانی و تنش را زیاد می کند. اگر شما هم چنین احساسی داشتید از این راه صرفنظر کنید. اگر تصمیم گرفتید که در مورد یک رفتار از روش نادیده گرفتن سنجیده استفاده کنید به هیچ وجه به آن واکنش نشان ندهید. چه زبانی و چه غیرزبانی. وقتی کودک همان رفتار را انجام می دهد با حرکات صورت به او اشاره نکرده، حتی نگاهش نکنید. وانمود کنید که متوجه او نیستید. می توانید اتاق را ترک کنید یا رویتان را به سمت دیگری برگردانید تا وقتی که او به عملش ادامه می دهد شما نیز این روش را ادامه دهید. این خود نوعی توجه است. به او لبخند نزنید. زیرا این عمل او را جسورتر می کند . فقط آن قدر به کارتان مشغول شوید که به نظر آید به هیچ چیز در اطرافتان توجه ندارید.
گاهی می توانید در حضور کودک دیگر، از رفتار مثبت آن کودک ستایش کنید. این کار ممکن است به تقلید کودک شما از کودک خوش اخلاق بینجامد. سعی کنید عصبانی نشوید! زیرا عصبانیت به احساس بدی می انجامد . به علاوه هیچگاه تسلیم نشوید. اگر قبل از ناهار گفتید که خوراکی نمی دهم باید صبر کنی موقع ناهار شود و اگر او گریه و زاری سرداد اصلاً به او اهمیت ندهید و محکم بگویید قبل از غذا خوراکی نمی دهم. هر چند که او سماجت کند. اگر کوتاه بیایید کودک یاد می گیرد که با گریه حرفش را به کرسی بنشاند و دیگر برای حرفهای شما اهمیتی قائل نیست.
همیشه به قولتان عمل کنید. یک کودک مخصوصاً اگر خیلی کوچک باشد به تکمیل نشدن یا به تأخیر افتادن پاداش وعده داده شده بسیار حساس است. کاری را که از عهده انجامش برنمی آیید تعهد نکنید. وقتی قول چیزی را دادید پای آن بایستید. سعی کنید مشکلات فرزندتان را یکی یکی حل کنید نه اینکه همه را یک جا از او بخواهید. مثلاً اول مشکل مسواک زدن و بعد مشکل وقت خوابش را حل کنید. کودک را به تنبیهی که آن را انجام نمی دهید تهدید نکنید. تهدید های پوچ و ناپایدار به رفتارهای نادرستی می انجامد که تثبیت شده و در برابر تغییر مقاوم تر می شوند.
یکی از مشکلات بزرگ مادران مسواک زدن بچه هاست. اگر شما به طور مرتب دندان های خود را مسواک بزنید او نیز مشتاق خواهد شد تا چنین کند. مدت ها قبل از این که کودک واقعاً بتواند دندانش را مسواک بزند، به او مسواک بدهید. بگذارید با مسواک و خمیردندان و دندانهایش بازی کند. اگر دیدید باز هم به طرف مسواک نمی رود با کلمات و جملات زیبا در موقع مسواک زدن این کار را برای او لذت بخش کنید. حتی می توانید با دندانپزشک برای انگیزه دادن به کودک مشاوره کنید. همیشه به کودک بفهمانید که دقیقاً چه انتظاری از او دارید و به جای اینکه شخصیتش را مورد انتقاد قرار دهید اعمالش را مورد انتقاد قرار دهید.
به او نگویید «دست و پا جلفتی هستی» بگویید: «وقتی که شلوار و لباست را روی زمین می بینم خیلی ناراحت می شوم.» به او برچسب نزنید. چون او زودباور می کند که واقعاً این طور است. معمولاً در نظر والدین کارهای منزل کارهایی کوچک و تکراری هستند که همیشه در خانه انجام می گیرند ولی در نظر بچه ها این کارها بسیار مشکل و ناخوشایندند. صرفنظر از این که این کارها چقدر بی اهمیت اند، به ویژه در هنگامی که انجام آنها مستلزم یادآوری های مکرر وبحث طولانی باشد می تواند آرامش منزل را برهم بریزد.
یکی از شکایات والدین، بی مسئولیت بودن کودکان است. کارهایی که بردوش آنها گذاشته می شود انجام نمی دهند حتی با چند بار تذکر هم تن به انجام آن نمی دهند. خلاصه نافرمان و گستاخ می شوند. سعی کنید مسئولیت دادن را در کودکان زود شروع کنید و با افزایش سن وظایف او را تغییر دهید و وقتی از وظایفش سرباز زد از تدابیر منفی استفاده کنید.
مثلاً او را از اسباب بازی مورد علاقه اش محروم کنید یا پول توجیبی اش را کم کنید یا مثلاً وقتی لباسش را در سبد لباسهای کثیف نمی گذارد لباسهایش را نشویید و بگویید: «چون لباسهایت در سبد نبود، من آنها را ندیدم.»
دیگر از مشکلات مادران شب اداری کودکان است. اکثر کودکان در حدود تا سالگی رختخواب خود را خیس نمی کنند. قطع شب ادراری یک روند پیشرفت طبیعی است که نشان دهنده تکامل مثانه کودک در نگه داشتن ادرار و ایجاد تحریکات ادراری است. خیس کردن اتفاقی در کودکان بزرگتر انتظار می رود و نباید آن را جدی تلقی کرد. هرگز به علت شب ادراری کودک را مسخره و شرم زده نکنید. این کار نه تنها به او کمکی نمی کند به ایجاد مشکلات جدی احساسی و روانی می انجامد. در حدود درصد از کودکان ساله و درصد از کوکان ساله رختخوابشان را خیس نمی کنند مگر گاه و بیگاه، ولی عده بسیار کمی تا زمان بلوغ یا حتی بزرگسالی هم شب ادراری دارند. اگرچه نباید کودک را به خاطر شب ادراری مسخره کرد اما نباید آن را نادیده گرفت.
اگر پزشک دلایل عفونت ادراری و … را رد کرد بهتر است قبل از این که به درمان های غیرپزشکی بپردازیم با یک متخصص مجاری ادراری مشورت کنیم. اگر مشکل پزشکی باشد مطمئن باشید کودک تحت نظر پزشک مشکلش حل می شود اما اگر کودک پس از یک دوره چند هفته ای یا طولانی تر دوباره شروع به شب ادراری کرد شاید علت، هیجان و مشکلات عاطفی باشد.
سعی کنید تشنج را در خانه کم کنید. جلوی کودک با همسرتان بگومگو نکنید. در هنگام خواب موزیک آرام بگذارید یا او را به طور ملایم ماساژ دهید، قصه مورد علاقه اش را تعریف کنید تا با آرامش بخوابد. ساعت های پایانی روز به او آب ندهید یا کمتر آب بدهید. کودکی را که پزشکان گفته اند مثانه کوچکی دارد تشویق کنید مایعات زیادی در طول روز بنوشد تا حجم مثانه اش بزرگ شود. از مشکلات مهم دیگر بددهنی و ناسزا گفتن کودکان است.
توجه بیش از حد به این رفتارها باعث ترغیب کودک به این اعمال زشت می شود. در این مورد، بیش از حد واکنش نشان ندهید.
به کودکتان به طور جدی بگویید که اصلاً دوست ندارید او چنین کلماتی را که مناسب شخصیت او نیست به کار ببرد. ولی اگر واکنش شدید نشان دهید چه با ترساندن چه با خندیدن به این حرف ها، ممکن است انگیزه او را برای دشنام دادن بیشتر کنید. این مطلب به ویژه در مورد بچه های کوچک تر که به کار بردن بعضی کلمه ها را نوعی بازی می دانند، صادق است. در حالی که اصلاً معنای این کلمات را نمی دانند. شما باید به کلمه های بی ضرر بی اعتنایی کنید.
بعضی کلمه ها فقط بی معنی و احمقانه اند. بهترین برخورد نادیده گرفتن و توجه نکردن به آنهاست. البته به کار گرفتن کلمه های زشت و ناسزا نباید نادیده گرفته شود چون به کاربردن آنها در بیرون منزل می تواند دردسرساز باشد. وقتی کودک شما یک کلمه بد را به کار می برد بی خود جیغ و داد نکنید. ادای شوکه شدن را درنیاورید. بی تردید شما قبلاً آن را شنیده اید. برای او توضیح دهید که وقتی کسی به او ناسزا می گوید در واقع فقط یک حرف ناجور شنیده و حرف نمی تواند به انسان آسیبی برساند.
در مورد فحش با او صحبت کنید. به او بگویید فحش دقیقاً چه معنایی دارد و چرا نباید از آن استفاده کند. روش های جایگزین را به او بیاموزید. برای او بگویید به جای فحش دادن می تواند احساساتش را به مخاطبش بیان کند.
کودک را به استفاده از واژه های دیگر ترغیب کنید. کودک شما به واژه هایی نیاز دارد که از آن طریق عصبانیت یا احساسات شدیدش را بیرون بریزد. او را تشویق کنید که به جای استفاده از کلمات رکیک از کلمات بی ضرر استفاده کند و درصورت درست صحبت کردن او را تشوق کنید و نشان دهید که چقدر از او راضی هستید و اگر باز هم به فحش دادن و ناسزاگفتن ادامه داد می توانید از روشهای محروم کردن استفاده کنید. یعنی بعضی امتیازها را از او بگیرید. مثلاً هر وقت که فحش می دهد او را به مکانی بفرستید که دوست ندارد.
یک موضوع مهم؛ اگر کودک بداند که شما سرانجام پاسخ مثبت خواهید داد دیگر مهم نیست که ده بار هم «نه» گفته باشید.
چنین کودکی به تجربه آموخته است بداخلاقی کند تا سرانجام تسلیم شوید و او به هدفش برسد. تنها راه حل این است که کودک دریابد که نظر شما تغییر نمی کند و با کسی شوخی ندارید. اگر «نه» گفتن شما همیشه باعث دردسر می شود و کودک عادت کرد در مقابل «نه» شما گریه کند تأکید می کنم به عقب برگردید و اعمال خودتان را مرور کنید و آنجا که اشکالی یافتید آن را اصلاح کنید. این عادت در بزرگسالی می تواند باعث ایجاد مشکلات جدی برای فرزند شما بشود. از همین رو کودکتان در هر سنی که هست از همین امروز به اصلاح رفتار او بپردازید.
محمدرضا هادیلو
منبع :
ایران مانیا

آسیب شناسی تربیت دینی جوانان
اجتماعی
مخاطب شناسی در گفت وگوی دینی با جوانان، نکته ای است که نمی توان آن را نادیده گرفت. بی تردید، در دهه های اخیر، بخش جدیی از ناکارآمدی ها در حوزه ی تبلیغ و تعمیق تفکر دینی، از کم توجهی بدان سرچمشه یافته است.
برگزاری سخنرانی و پرسش و پاسخ جناب آقای دکتر گلزاری در «کانون گفتمان دینی» (مدرسه ی فیضیه قم) به انگیزه ی یافتن چشم اندازهایی در این زمینه بوده است.
ضمن سپاس از ایشان و برگزار کنندگان نشست، خلاصه ای از سخنان ایراد شده را، ملاحظه می کنید.
«پگاه»
گرایش دنیای معاصر به دین در آستانه ی ورود به قرن بیستم، خیلی زیاد شده است. در کتاب های مربوط به تاریخچه ی برخورد روان شناسی با دین، سه مقطع را می بینیم. استادان روان شناسی در طلوع علمی شدنش (تجربی شدن) تقریبا در اوایل سال 1900 میلادی و در سی سال نخست آن، کسانی بودند که تحصیلات حوزوی داشتند؛ همان طور که پس از تاسیس دانشگاه تهران، عده ای از استادان آن، کسانی بودند که در حوزه تحصیل کرده بودند، مثل مرحوم فروزان فر، مرحوم همایی و دیگران. در آغاز روان شناسی و در سی سال نخست، کسانی مثل ویلیام جیمز، استانلی هال و... افرادی دین دار بودند که سعی کردند روان شناسی را با این روش و متدلوژی جدید علوم تجربی در خدمت تبلیغات دینی بگیرند. ما مجله ی تربیتی دینی نوجوانان را در اوایل قرن بیستم به وسیله ی استانلی هان ـ که مؤسس تحقیقات نوجوانی و بلوغ است ـ داریم. ویلیام جیمز در سال 1902 کتاب «انواع تجربه های مذهبی» و یا تنوع تجربه های مذهبی را منتشر کرد که در آن سخن رانی های مفصلی کرده و تجربه های عرفانی و مذهبی را نقل کرده است. بخشی از این کتابِ مفصل، سال ها قبل در ایران به نام دین و روان به وسیله ی آقای قائمی ترجمه شده است. در سی سال اوّل روان شناسی، خیلی از کارها و تحقیقات و رساله های دکترای روان شناسی، به تحقیقات دینی گرایش داشته است.
تقریبا در سی سال بعد ـ یعنی 1930 تا 1960 ـ انکار و اعراض و روگردانی از دین در روان شناسی دیده می شود. یک استاد معروف دانشگاه و صاحب نظر معروفی مثل آن پُرد در سال 1950 می گوید: من پنجاه کتاب روان شناسی درسی را در امریکا بررسی کردم، حتی یک بحث کوچک درباره ی مذهب، به عنوان یک بحث انسانی و عاطفی مطرح نشده بود. در سی سال پس از آن، با ظهور و اوج رفتار گرایی که صبغه ی مادی گرایی داشته و مسایلی که کلیسا ایجاد کرده بود، روگردانی از دین، در کارهای علمیِ روان شناسی و علوم جدید به شدت دیده می شود. بسیاری از مجله های علمی روان شناسی دینی تعطیل می شود،
دوباره از حدود سال های 60 ـ 70 به این طرف، شاهد این هستیم که بررسی های روان شناسانه نسبت به مسایل دینی و مذهبی زیاد می شود؛ به طوری که در سال های اخیر، ده ها مجله ی معتبر و ده ها سمپوزیوم و سمینار برگزار می شود. انجمن روان شناسی امریکا شعبه ی سی و ششم خود را به عنوان روان شناسی و دین تاسیس می کند و از روان شناسان دنیا می خواهد که در این زمینه ثبت نام بکنند. تعداد متخصصانی که عضو انجمن روان شناسان مسیحی بودند، تقریبا از 200 نفر در سال های 1993، به یک باره در سال های اخیر به 000/16 نفر می رسد و ده ها مجله در روان شناسی دین فعالیت می کنند و در نتیجه حجم وسیعی از تحقیقات دینی را در این حوزه می بینید. کسانی که با اینترنت سر و کار دارند، می بینند که تحقیق های مربوط به دین در ابعاد علوم انسانی و نظری آن، خیلی زیاد شده است. این تحقیقات در سطح دنیا مطرح است.
دین گرایی در ایران
کشش ها و علاقه های دینی نسل جوان ما زیاد است. پرسش ها نسبت به دین و عرفان و معنویت زیاد است. چون ما نمی توانیم پاسخ درستی به آن ها بدهیم، آنان به طرف مکاتب دیگر می روند، مثل بودیسم و شعبه های مختلفی از مسایل معنوی و مذهبی مثل عرفان سرخ پوستی و ترجمه ی کتاب های مسیحی و هندی که در ایران هم زیاد است. اگر دقت کنید، می بینید که فروش کتاب های علوم انسانی است، خیلی زیاد شده است حجم زیادی از این کتاب ها با یک صبغه ی عرفانی، اما ساده که ترجمه شده ی آثار هندی ها است، مثل کریشنامورتی یا عرفان سرخ پوستی کاستاندا و کتاب هایی در زمینه ی مسایل فال گیری موجود است. وقتی شما با جوانان سیزده تا بیست و پنج ساله برخورد می کنید، می بینید که به دنبال مسایلی هستند که به پرسش های آنان در حوزه ی هستی شناسی و انسان شناسی جواب داده می شود. علاقه ی به شعرهای عرفانی زیاد شده است؛ مانند اشعار حافظ، مثنوی و.... این گونه نیست که ما فقط بد حجابی را ببینیم؛ این گونه علاقه ها هم زیاد است؛ بحث ما در این جا این است که چگونه این نسل جوان را تبلیغ و علاقه مند به این بکنیم که از سرچشمه ی ناب عرفان اسلامی بهره مند شود، تا آن چه خود داشت ز بیگانه تمنا نکند.
بچه های ما در باطن دین دار هستند، نه به صورت فطری، بلکه به طور تاریخی، سابقه ی دین داری ما بیش از تاریخ اسلام است. پیش از اسلام در ایران دین زردشت وجود داشت و پیش از آن هم ما دین دار بودیم. ایرانیان در تاریخ، همیشه متدین بوده اند. ما همیشه در تاریخ با حُجب و حیا بوده ایم. کسانی که به عنوان جهان گرد به ایران آمده اند، مثل شارون، وقتی عده ای از آن ها در زمان صفویه به ایران آمدند، از این که ما در حمام ها از لنگ استفاده می کردیم، تعجب کردند و می گفتند که چقدر این ها محجّب و با حیا هستند. به گفته ی شهید مطهری، وقتی آن نجابت ایرانی با نورانی بودن اسلام، ممزوج می شود، از ما یک ملت مقاوم، نجیب، عفیف و دین دار می سازد. بنده معتقدم اعراض فرزندان و جوانان ما نسبت به مسایل دینی، یک اعراض سطحی و گذرا است. بنده عمقی در آن ندیدم. در برخوردهای زیاد دیده ام که ما اصلاً جوان دین ستیز و دین گریز نداریم.
نقص در مخاطب شناسی
آن چه که وجود دارد این است که خود این ها به آن کشش های پاک انسانی و فطرت الاهی خود و هم چنین علاقه مندی تاریخی فرهنگی و بستر خانوادگی شان ـ که با دین داری آن ها را تربیت کرده ـ گرایش به دین دارند، ولی ما زبان آن ها را نمی فهمیم. نوع برخورد ما با آن ها، برخورد درستی نبوده است. آنچه ما به عنوان دین به آن ها می دهیم، اخلاق و عرفان نیست، بلکه تحکّم است. اخلاق و عرفان و عقاید ما، با دید احکامی و با دید مسایل تعبدی، همراه با منطق بوده است. ما جوان را نمی شناسیم. با تاسف در سیستم تبلیغ ما، به مخاطب توجه نمی شود. مشکل مبلغان دینی ما ـ که دغدغه های آن ها مسایل دینی است ـ مخاطب شناسی است.
در بحث های اطلاع رسانی می گویند که ما یک پیام رسان داریم و یک پیام گیر و یک پیام، که باید منتقل شود، و عنصری که به آن پس خوراند و واکنش می گویند؛ یعنی هر ارتباطی چهار جزء دارد: یک جزء آن، پیام است که باید منتقل شود. کسی نیز باید به عنوان پیام رسان ، آن پیام را برساند و کسی هم به عنوان پیغام گیر، باید آن را دریافت کند. عنصر دیگر هر ارتباطی پس خوراند و واکنش است که ما بدانیم آیا این پیام منتقل شده و آیا تاثیرگذار بوده است یا خیر؟ مشکلی که ما داریم این است که پیام گیر را نمی شناسیم.
مشکل دیگری که وجود دارد این است که فکر می کنیم چون جوان ما ظاهر و مویش مثل ما نیست و آداب و رسوم و برخورد دیگری دارد، بنابر این خیلی از ما فاصله گرفته است. این را از یک سند تاریخی عرض می کنم. به جا است ما در این تردید کنیم که آیا تغییر این ظواهر، حتی نوع حرف زدن و حتی تغییر بخشی از اخلاقیات ساده، روی گردانی از عقاید است؟ سنایی می گوید:

• ای مسلمانان، خلایق کار دیگر کرده اند از سر بی حرمتی، معروف، منکر کرده اند
• از سر بی حرمتی، معروف، منکر کرده اند از سر بی حرمتی، معروف، منکر کرده اند
قصیده ی مفصلی با این مطلع دارد. در آن جا تمام اینها را ذکر می کند که به قرآن توجه نمی کنند و غیره. در هر زمانی شکایت، مخصوصا نسبت به جوانان بوده است. این قدر نباید نگران باشیم. این شکایت ها نشان دهنده ی تغییر بنیادی عقاید جوانان نیست.
در تهذیبِ ابن جریر، از ابوحمید حمسی از عثمان بن سعید، از محمد بن مهاجر از زیبدی از زهری از عُروه از عایشه روایت می کند در مورد شعر لَبید، یعنی اولین کسی که الآن گفته می شود لبید است که این شعر را گفته است.

• ذهب الذین نعاش فی اکنافهم و بقیت فی خلف کجلد اجربی
• و بقیت فی خلف کجلد اجربی و بقیت فی خلف کجلد اجربی
آن کسانی که ما در سایه ی حمایت آن ها زندگی می کردیم، رفتند و کسانی ماندند که مانند پوست بیمار اجرب، خیلی کریه هستند. غزل معروفی در رسایل رشید یاسمی هست که می گوید:

• از ملک ادب حکم گزاران همه رفتند افسوس که گنجینه ترازان معانی گنجینه نهادند به ماران همه رفتند
• شوُبارِ سفر بند که یاران همه رفتند گنجینه نهادند به ماران همه رفتند گنجینه نهادند به ماران همه رفتند
این شعر ترجمه ی آن است. لیبد هم می گوید: آدم هایی بودند که ما در سایه ی رحمت آن ها زندگی می کردیم. آن ها رفتند و خلف آن ها، انسان های مسئله دارِ اجربی هستند. ابن جریر می گوید عایشه گفت: خوش به حال لبید! اگر زمان ما را دیده بود، چه می گفت؟ عُروه گفت: خدا رحمت کند عایشه را! اگر زمان ما را دیده بود، چه می گفت؟ زهری گفت: خدا عُروه را بیامرزد! اگر زمان ما را دیده بود، چه می گفت؟ پسر او گفت خدا رحمت کند زهری را! اگر زمان ما را دیده بود، چه می گفت؟ محمد بن مهاجر گفت: خدا رحمت کند زبیدی را! اگر زمان ما را دیده بود، چه می گفت؟ عثمان بن سعید که هفتمی است، گفت: خدا رحمت کند محمد بن مهاجر را! اگر عصر ما را دیده بود، چه می گفت؟ خود ابوحمید که هشتمی است گفت: خدا عثمان را رحمت کند! اگر عصر ما را دیده بود، چه می گفت؟ و من که ابن جریر هستم، می گویم خدا ابوحمید را رحمت کند! اگر عصر ما را دیده، بود چه می گفت؟
همه ی این بزرگان از نسل نو شکایت دارند و می پندارند که نسل گذشته در رعایت اصول، از نظر اخلاق بهتر بوده اند و خلاصه این که همه بر جوانان معاصر خود، خرده می گرفتند. در عین حالی که ما نگران مسایل جوانان مان هستیم، دغدغه ی خاطر ما، دغدغه ی خاطر سِنّی است که ما یک تغییراتی را برنمی تابیم.
نکته ی امیدوار کننده این است که تغییراتی را که ما در جوان می بینیم، عمقی نیست؛ یعنی این گونه نیست که این تغییرات در باطن عقایدشان رفته باشد. بخش عمده ی تغییراتی که در جوانان دیده می شود، گذرا و سطحی است. امید است اگر خوب برخورد بکنیم و اگر نسل جوان را بشناسیم، پس از گذشت زمان، این تغییرات سطحی و ناپایدار، جای خود را به یک دین باوری درست تری بدهد. بدانیم این که حضرت امیر علیه السلام فرمود: «جهل شباب معذور و علمه مقهور» جهل و نادانی جوان معذور است؛ یعنی ما باید عذر او را قبول کنیم و انتظار بالایی را از او نداشته باشیم. علم جوان هم آن اندازه علم بالایی نیست.
نکته ی اصلی صحبت بنده این است که ویژگی هایی است که در هر نسل نویی دیده می شود که در داستان ابن جریر این معلوم شد. این تغییرات را بشناسیم؛ به خصوص در زمان ما که سرعت، خیلی خیلی زیاد است؛ سرعت شهر نشینی، سرعت بحث رسانه ها، اینترنت و وضعی که جوانان ما دارند.
نکته ی دیگر این است که بنده خیلی از این مسایل را عمقی نمی بینم. بنده در زندان با پسرها و دخترهای جوان زیاد برخورد کرده ام. جوان ها همان جا نذر می کردند، نماز می خواندند، روزه می گرفتند. جوانان ما مشکل دارند، امّا دین ستیز نیستند؛ عناد با دین ندارند؛ گریز از دین هم ندارند، بلکه گریز از ما دارند. از امر و نهی های جدی ما، از محکوم شدن و گناهکار لقب گرفتن گریز دارند. بزرگ ترها هم همین گونه هستند.
نکته ی سوم این که ما باید بدانیم که پرسش های نسل جوان ما چیست؟ نگرانی های او چیست؟ و با تحلیل منطقی، بدون محکوم کردن، به این پرسش ها پاسخ بدهیم. جوان منطقی است. از نوجوانی به بعد با شبهه و شک و پرسش رو به رو می شود. این سن، سن استدلال است. اگر ما اینها را بدانیم، مشکلی با جوانان نداریم.
پرسش ها و پاسخ ها
مقصود از تربیت دینی چیست؟ آیا تربیت دینی این است که ما در کلاس برای شاگردان مان، ادیان را آموزش بدهیم و دین را تعریف کنیم که اسلام چنین و چنان است؟ یا این که بگوییم یهودیت آن طوری است و...؟ یا این که باید دین را به آن ها بباورانیم و به یک معنا، التزام عملی به دین و دستورات و احکام آن را در ذهن و فکر آن ها به صورتی جا بیندازیم که آن ها دین دار بشوند؟ اگر معنای دوم مقصود است، آیا آموزش دین در کلاس ها به وسیله ی دبیران بینش دینی و یا مبلغان دینی که به وسیله ی منابر، دین را آموزش می دهند، سبب ایجاد التزام عملی به دین و دین دار کردن مردم می شود و اساسا آیا این کار با آموزش دین سازگار است و نتیجه می دهد؟
ایمان باید در سه حوزه ی شناختی، عاطفی و عملی، اثرهای خود را بگذارد تا جمع این ها را ایمان بنامیم؛ یعنی ایمان باید هم مؤلفه ی فکری ـ اعتقادی داشته باشد و هم باید عاطفی و احساسی باشد و هم باید عملی و رفتاری باشد. ما فردی را متدین می دانیم که این ها را با هم داشته باشد. هر کدام از آن ها ضعیف باشد، مشکل داریم. اگر کسی در حوزه ی شناختی ضعیف باشد، شاید بتوان به آن حوزه های دیگر نفاق گفت. اگر در حوزه ی عملی، مشکل داشته باشد، شاید بگوییم فسق و گناه. این حالت، یعنی شناخت، عاطفه و رفتار یا به تعبیر زیبای روایت (الایمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان و العمل بالارکان) شناختی است و می تواند همراه با مسایل عاطفی و زبان و عمل باشد.
اخیرا اولین همایش بین المللی روان شناسی و دین در تهران برگزار شد که نزدیک سی ـ چهل نفر استاد خارجی دعوت شده بودند. شاید نزدیک 150 مقاله و سخنرانی در مورد نقش بدن در سلامت روان و علوم تجربی بود. در اجتماعات زیادی که دانش مندان مسیحی و مسلمان کشورهای اسلامی بودند، دانشگاهیان دانشگاه ما، پرسش نامه ای دادند و تحقیق کردند، دیدند که دین داران، سلامت روان و طول عمر بیش تری دارند. ما دین را مختص به یک رابطه ی ویژه میان خدا در یک زمان های مخصوص نمی دانیم.
دین زندگی ما ر ا تامین می کند. ما این را باور داریم و باید این باور را به فرزندان و جوانان مان منتقل کنیم که با دین داری واقعی، استعدادهای ما شکوفا می شود. با دین داری می توانیم در روابط خانوادگی، بهتر تفاهم و سازگاری داشته باشیم. اگر دین دار خوبی باشیم، در دنیا هم به ما خیلی خوش می گذرد. بنده بارها در صحبت هایم به پسران و دختران جوان گفته ام که در اصول کافی، در یکی از مناظره هایی که منسوب به امام رضا علیه السلام با یکی از دهریون است، در بحث قیامت که آن شخص منکر است، امام رضا علیه السلام می فرماید: اگر قیامتی نباشد ـ که هست ـ من چه ضرری می کنم؟ این استدلالِ یک آدم دین دار است؛ یعنی دنیایِ منِ دین دار، از دنیای تو چیزی کم ندارد. بنده همیشه گفته ام که این جمله ی زیبای امام رضا علیه السلام باید چراغ روشن راه ما باشد. با فردی که دین ندارد یا دین را قبول ندارد، باید طوری زندگی کنیم که در تربیت، سلامت، هنر و در برخورد با فرزندان و همسران مان موفق باشیم تا به او بگوییم: ببین شما دین را قبول ندارید، اما من دارم، در حالی که من در هیچ زمینه ای از تو کم تر نیستم، بلکه بالاتر هم هستم.
مشکل ما در تبلیغ دین ـ هم در کشورهای اسلامی و هم در میان مردم متدین ـ این بوده است که این گونه که امام رضا علیه السلام برخورد کرده است، برخورد نکرده ایم. ما به جوانان مان یک دنیای درست و سالم، آباد و شادی را در سایه ی دین نشان نداده ایم. ما به طور فردی و اجتماعی و سیاسی و حکومتی، عامل نبوده ایم؛ البته بنده هنوز هم معتقدم که این قضیه قابل استدلال است.
این روزها گاهی حمله هایی به شیوه ی تربیت فرزندان روحانیت می شود. بنده معتقدم می توان این را با یک کار تحقیقی پاسخ داد. با سخنرانی و عصبانیت نمی توان پاسخ گو بود. زبان امروز، زبان علوم تجربی و تحقیقاتِ میدانی و پژوهشی است. مسیحی ها کارهایی را برای خود کرده اند، مثلاً آمده اند آمار متوفیان یک شهری را مثل قم گرفته اند، بعد گفته اند طول عمر روحانیون در این شهر زیادتر بوده است. خانواده های برادران روحانی ما که با آن ها ارتباط داریم، هنوز که هنوز است الحمدللّه بسیار سالم تر از بقیه هستند. بنده در دانشگاه می بینم که بسیاری از دانشجویان که پدرشان روحانی است، بسیار سالم تر از بچه هایی هستند که پدرشان روحانی نیست.
یکی از کارهایی که خود من به عنوان یک دانشگاهی دنبال آن بودم و اجمالاً هم انجام داده ام این بود که نظریه ای داشتم که بچه های روحانی، از نظر بهداشت روانی و اخلاقی، سالم تر از بچه های غیر روحانی هستند. این یک نظریه است. به نظرم رسید که این کار را از اوّل امسال می توانم انجام دهم. در مدرسه ای که بچه های شما بودند، پرسش نامه ای را به بچه های دبیرستانی یا راهنمایی دادیم. در آن پرسش نامه از جمله چیزهایی که از آن ها خواسته بودیم، شغل پدر، سن و... بود، حتّی گزینه ای داشتیم که پدر شما روحانی یا غیر روحانی است؟ پرسش نامه های ما، بهداشت و سلامت روان را می سنجد. علمی و بسیار قوی است. در این پرسش نامه ها، دو گروه روحانی و غیر روحانی را تفکیک فرزندان کرده ایم. بنده معتقدم فرزندان روحانی از نظر سلامت روان و اخلاق، خیلی سالم تر از غیر روحانی هستند، البته ممکن است اگر از فرزندان روحانی پرسش کنیم که چقدر از شغل بابای خود راضی هستید، اعلام نارضایتی بکنند و دوست نداشته باشند که مثل پدرشان روحانی شوند، همان طور که معلوم نیست که فرزند من هم دلش بخواهد روان شناس شود.
سخن بنده این بود که دین واقعا سلامت روان می دهد. اخلاق، زندگی را تامین می کند؛ چنانچه امام رضا علیه السلام فرمود: اگر تو قیامت را قبول نداشته باشی، من چیزی از تو کم تر ندارم؛ ولی اگر قیامت درست باشد ـ که هست ـ آن وقت تو چه می کنی؟ من با اعتقاد به آن طرف(قیامت)، یک آدمِ موفق در دنیا هستم. این بهتر است یا آن که ناموفق باشی و آن طرف را هم از دست بدهی؟ بنده خیلی روی این نکته تاکید می کنم که ما باید طوری اسلام را تبیین کنیم که زندگی این دنیا نیز در هر سنی تامین شود.
بنده زمانی در کانادا بودم. در یک کتاب فروشی بسیار معتبری که برای مسیحی ها بود، شاید حدود هزار جلد از کتاب های آن انتشارات، مربوط به روان شناسی و تربیتی با دیدگاه مسیحیت. بنده چون رشته ام این است، این کتاب ها را نگاه می کردم ببینم چقدر کاربردی است. یکی از این کتاب ها را خریدم به نام happy marriange ؛ یعنی ازدواج شاد. یک کشیش با سوادِ مسیحی، 400 صفحه کتاب نوشته است که بحث آن، مسائل زناشویی و جنسی است و در مورد همسران جوان بحث می کرد. بنده معتقد نیستم که کتاب های آموزشی جنسی قبل ازدواج داده شود، بلکه این کار در تمدن الحادی غرب صورت گرفته است. آموزش سکس ( sex Education ) برای مجردها درست نیست. ایشان در مقدمه ی کتاب می گوید: این کتاب حاصل تجربه ی هجده ساله ی من در آموزش به زنان و شوهرهای جوان مسیحی است. در این کتاب پرسش نامه های علمی و حرف های کاربردی و فیزیولوژی زیادی وجود دارد. نویسنده ی این کتاب جزو روحانیون درجه ی یک و با سواد کلیسا است. روان شناسی هم بلد است. در آن کتاب نوشته است که من در کلاس هایم نزدیک ده تا سیزده هزار نفر را حضورا و رو در رو جواب داده ام و مشکل شان را حل کرده ام. مسایل زناشویی را با کاربردی ترین روش و کلی گویی و با عفیف ترین قلم توضیح داده است. در جا به جای این کتاب، آیه و روایت مسیحیان آمده است. یک جمله ی کاربردی می گوید و رو به روی آن پرانتز باز می کند که این در انجیل متی باب چندم است. در پایان کتاب نیز 150 پرسش جنسی را پاسخ داده است؛ عین فتوا، ولی کاربردی است. وقتی آدمی آن را می خواند، می بیند که چقدر این کتاب مورد نیاز جوان ها و حتّی میان سالان جامعه ی ما است و این که این کتاب چه اندازه کاربردی و دینی و علمی است.
مسیحیان مجله های زیادی درباره ی درمان افسردگی از دیدگاه مسیحیت دارند. آنها کلی گویی نکرده اند که توکل به خدا و توسل به حضرت معصومه علیها السلام داشته باش، بلکه تکنیک داده است. تکنیک هایی که آنها ارایه کرده اند، تکنیک دینی است. این ضعف شدیدی است که ما در اسلام داریم. منابعی که ما در اسلام داریم، اصلاً مسیحیت ندارد. با این حال، آنان دست و پا می زنند تا همه ی چیزهای کاربردی را از همان ها که دارند در بیاورند و تا اندازه ای هم موفق شدند.
دوم این که ما باید الگوهای عملی داشته باشیم؛ یعنی این کسی که حرف می زند، باید ببینیم خودش چگونه عمل و تربیت می کند و چقدر گرفتار است؟ زمینه های عاطفی را باید ایجاد کنیم.
نکته ی پایانی هم این که دو دهه ی پیش در دنیا، کتاب معروف و پر سرو صدایی منتشر شد به نام «مدرسه زدایی جامعه». کتاب از فردی به نام ایوان ایلیچ است. وی صاحب نظر بزرگی در زمینه ی آموزش و پرورش بوده و به یازده زبان زنده ی دنیا مسلط بوده است. پیام ایوان ایلیچ این بود که مدرسه نهادی است که انسان را تربیت نمی کند. مدرسه اجزا و ویژگی هایی دارد که نه تنها انسان را تربیت نمی کند، بلکه خراب هم می کند. در آن کتاب، دلایل زیادی می آورد. یکی از آن دلایل، این است که در مدرسه، همه چیز اجباری است و تربیت با اجبار نمی سازد. فرزند من باید در روز دوشنبه ساعت یازده، سر کلاس معلمی قرار بگیرد که دینی بخواند. شاید فرزند من از این معلم خوشش نیاید. همه ی اجزای مدرسه اجبار است. ساعت و معلم آن مشخص است. باید این کتاب حتما تا فلان جا خوانده شود و امتحان گرفته شود. مقایسه و ارزش یابی می شود و نمره داده می شود. به همین دلیل، فشار و اجبار و تقلب و ناراحتی به وجود می آورد. در آن زمان گفتند که حرف های ایلیچ درست است، ولی گزینه ی دیگری نداریم؛ حتّی یک مقداری هم مسئولان یونسکو او را بایکوت کردند. نظام مدرسه نمی تواند انسان تربیت کند. با این مجموعه، بنده نمی توانم در مدرسه تربیت دینی بکنم. در مدرسه، به درس دینی همان گونه می نگرند که به فیزیک و شیمی می نگرند. در فیزیک تقلب می کنند، در دینی هم تقلب می کنند. تازه فیزیک زندگی او را تامین می کند، ولی دینی خیر. در درس فیزیک، برای فرزند خود، معلم خصوصی می گیرند، ولی برای درس دینی چنین کاری نمی کنند.
برای مخاطب شناسی چه راه کارهایی را پیشنهاد می کنید؟
یک راه اصلی آن، تاسیس مرکز پژوهشی و نظر سنجی در حوزه است. این نهاد بزرگ و مقدس، باید دارای یک مرکز نظر سنجی برای سیاست های خود باشد.
بنده اگر قصد داشته باشم به مدرسه ای بروم تا صحبت بکنم، هیچ وقت به عنوان یک کار تشریفاتی و کلیشه ای و از قبل تعیین شده، به دعوت مدیر نمی روم. بنده به مدیر مدرسه اعلام می کنم که به بچه ها اعلام کنید که پرسش های خود را بدون نام و نام خانوادگی بنویسند؛ بعد به بنده بدهید. معمولاً زیر بار نمی روند که نکند این پرسش ها محکوم کردن مدرسه باشد و را به دنبال داشته احتمالاً به مقامات گزارش داده شود. گاهی اوقات به ما خط می دهند و می گویند بچه های ما مشکلی ندارند. شما در مورد درس با اینها صحبت بکنید و نصیحت شان بکنید، در حالی که نصیحت برای این بچه ها، بسیار آزار دهنده است. بنده زیر بار این چیزها نمی روم و کوشش می کنم که از راه دیگری وارد شوم تا هم نگرانی مدیر از بین برود و هم بنده پرسش ها را بگیرم. پرسش نامه ای را طرح کرده ام به نام «پرسش نامه ی نگرانی ها». بنده چندین نوع از این پرسش نامه ها را خودم درست کرده ام. در آن نوشته بودم که همه ی ما در زندگی، نگرانی هایی داریم که اگر این نگرانی ها حل شود، در برنامه ریزی ها به ما کمک می کند؛ اگر حل نشود، ما را آزار می دهد. بعد، از زبان مدیر می نویسم که ما حاج آقا یا دکتر فلانی را دعوت کرده ایم؛ گاهی هم از زبان خودم می نویسم که مرا دعوت کرده اند تا در مدرسه ی شما صحبت بکنم. پنج نگرانی عمده ی خود را به ترتیب برای من بنویسد. در برگه هم شماره زده ام اشاره کرده ام که نوشتن نام و نام خانوادگی ضروری نیست، مگر این که خودتان مایل باشید و بنده به دعوت شماها آمده ام. سپس این پرسش نامه را به مدیر می دهم و می گویم که از این تکثیر کنید و بین بچه ها پخش کنید؛ گاهی اوقات پرسش نامه در حد یک چک لیست است؛ یعنی ما یک لیستی از مشکلات را می دهیم، بعد می گوییم با علامت ضربدر مشخص کنید که کدام را دارید؛ ابتدا بعضی جاها اعتراض می کنند و می گویند که این پرسش ها بد آموزی دارد. پرسش ها خلاصه و کوتاه است، مثل: عدم اعتماد به نفس و... اگر مدیران با ما همکاری کنند، این کار را انجام می دهیم. این، برای شروع کار است. اگر پاسخ بدهند، آن ها را دسته بندی می کنم و صحبت می کنم. اگر هم جواب ندهند، بنده یک فرمول بسیار ساده دارم و آن این که برای آن ها می گویم جوان های هم سن و سال شما در این جامعه، چند دسته مشکل دارند: مشکل خانوادگی، درسی، عصبی، روحی، روانی و...
چه رویکردها و منابعی در روان شناسی دینی وجود دارد؟
ابتدا من نکته ای را اشاره می کنم که ترکیب روان شناسی و دین چگونه است. روان شناسی دینی بیش تر متولی این مسئله است که راجع به دین داران و خانواده و شخصیت آنان کار بکند و یا در رابطه ی دین و سلامت روان کار کند. این که آیا دین داری در کاهش اعتیاد مؤثر است؟ آیا سلامت جسمانی در دین داران وجود دارد؟ این کار، یک کار مطالعاتی بر روی گروه مؤمنان و دین داران و مطالعات اجتماعی آن ها است. این کار بیش تر مطالعه ی فعالیت های دین داران است نسبت به کسانی که در خط دین نیستند.
حوزه ی دوم، روان شناسی دینی است. در این جا دینی صفتِ روان شناسی است، نه مضاف الیه آن. باید از مقوله های دینی، دستور العمل روان شناسی در بیاوریم. این کار سختی است. در سمینار همایش دین گفته بودند که یک سری مقاله بدهید. من این موضوع را پیشنهاد دادم. درمان افسردگی از طرق افزایش «شُکر» در افراد (مکانیزم شُکر). فرضیه این بود که اگر ما شُکر را بشناسیم و مراحل شُکر قلبی، شُکر زبانی و شُکر عملی را در نظر بگیریم، بعد یک فرد یا ده نفر افسرده را بیاوریم و به آن ها به طور کاربردی و تکنیکی در جلسات یاد بدهیم تا این که شُکر در آن ها تقویت شود، می توان افسردگی را در آن ها کم کرد؛ یعنی من از متن دین، یک روشی را در می آورم که بگویم با شُکر، افسردگی کم می شود.
این کار را تا اندازه ای در غرب، گروه های مسیحی انجام داده اند. مجله هایی نیز در این زمینه ها نوشته شده است. اهل تسنن در پاکستان، در این کار موفق بوده اند. در اردوگاه افغانی ها در پیشاور، افسردگی پناه جویان افغانی را کاهش بدهیم. سپس آن ها را با گروهی که دارو مصرف می کردند و با گروهی که دارو مصرف نمی کردند، مقایسه کردیم. بازتاب احادیث نبوی در آن ها به اندازه ی همان داروها بوده است. پزشکان متخصص پاکستانی، از دین چنین استفاده ای کردند.
کار سوم، تدوین علم روان شناسی و علم تربیت است به گونه ای که با اسلام ناب، مطابقت داشته باشد. مسیحی ها پس از مدتی گزارش دادند که ما در این زمینه نمی توانیم کار کنیم. مسیحیت دید که متن انجیل توان ندارد که از درون آن یک نظام و یک سیستم در آورده شود. از این رو مسیحیان این کار را کنار گذاشتند، ولی ما معتقدیم که می توانیم این کار را بکنیم؛ البته این زمانی محقّق می شود که ما آن دو قدم اول را برداریم. بحث روان شناسی دینی در ایران خیلی کم کار شده است. مطالعات جزیی راجع به دسته ی اول انجام می شود. ما پس از هفتاد ـ هشتاد سال دانشگاه و پس از بیست و دو سال انقلاب، سه چهار تا تست استاندارد درست کردیم که می تواند دین باوری را اندازه بگیرد. به تازه گی رساله های فوق لیسانس ما به خصوص در دانشگاه علامه ی طباطبایی و برادران بزرگواری در دانشگاه تهران، برخی فعالیت ها و مطالعات را در مورد حوزه ی دین انجام می دهند، اما درباره ی قسمت دوم و سوم،اینها باید عمدتا در حوزه ی علمیه انجام شود.

ایجاد عزت نفس در محیط کار
تلاطم، بی‌نظمی، رقابت شتابان و عدم اطمینان از ویژگی‌های مهم محیط کار در قرن بیست و یکم هستند. در نتیجه این وضعیت، امروزه بسیاری از سازمان‌ها با تغییری بی سابقه یک سیستم کاری مشارکت جو را به کار بسته اند. این نگرش مشارکت جو شامل سپردن قدرت به کارکنان، تصمیم‌گیری مشارکتی و دموکراسی در محیط کار است. برنامه‌های مشخص این نگرش برای جلب مشارکت کارکنان عبارتند از توسعه شغلی، غنای شغلی، دوایر کنترل کیفیت، کیفیت برنامه‌های زندگی کاری، کمیته‌های مشترک کارکنان و مدیریت، برنامه‌های مدیریت کیفیت جامع، طرح‌های مشارکت کارکنان و گروه‌های خودگردان. هریک از برنامه‌های فوق، به طریقی، بر سازمان اثری مثبت داشته که در سطوح فردی و سازمانی، دارای پیامدهای سودمندی بوده است.
سیستم‌های کاری مشارکت جو در صورتی می‌توانند موفق شوند که کارکنان مایل باشند انرژی‌های بالقوه خود را برای انجام کار آزاد ساخته و خود هدایت‌گری و خود ‌کنترلی قابل ملاحظه‌ای را اعمال کنند. متاسفانه بسیاری از سازمان‌هایی که از مدل سنتی به مدل مشارکت جو تغییر می‌یابند متوجه می شوند که کارکنانشان نمی‌توانند بلافاصله به طور‌ مستقل و مسئولانه کار کنند. این امر موجب طرح دو پرسش مهم می گردد: این کارکنان خود هدایت‌گر و خود‌کنترل چه کسانی هستند؟ و سرپرستان چگونه می توانند موجد این رفتارها باشند؟ پاسخ سوال اول در مفهوم عزت نفس نهفته است. اساساً، نحوه نگرش کارکنان به خودشان در محیط کار می‌تواند قویاً طرز‌تلقی، انگیزش و رفتارهای کاری آنها را تحت تاثیر قرار دهد. سرپرستان، این مسئولیت را دارند تا این نگرش را درک کنند و آن را جهت ارتقا سطح عزت نفس کارکنان در محیط کار مورد استفاده قرار دهند. پاسخ سوال دوم این است که سرپرستان می‌توانند عزت نفس کارکنان را از طریق شناخت مجموعه ای از شرایط سازمانی (مانند ساختار و منابع ) و رفتارهای سرپرستی (مانند سپردن قدرت، آموزش و تشویق) و استفاده از آنها ارتقا دهند.
عزت نفس
افراد در طول زندگی، چندین تصور مختلف از خود پیدا می‌کنند. عزت نفس یک خودآگاهی مهم و یک عامل قوی در ترغیب شخص به کار، تعیین ظرفیت خود ‌هدایت‌‌گری و خود‌کنترلی و تمایل به رفتارهای کاری سودمند است .
عزت نفس یک ارزیابی از خود است که میزان اعتقاد فرد به قابلیت، اهمیت، موفقیت و ارزش خویش را منعکس می کند. عزت نفس یک قضاوت شخصی در مورد با‌ارزشمند‌بودن خویش است، عزت نفس یک طرز‌تلقی از مقبولیت یا عدم مقبولیت خویش است که نهایتاً خود را به صورت میزان علاقه‌مندی (بی علاقگی) شخص به خویشتن نشان می‌دهد. برخوردهای اشخاص معتبر، سیستم‌های کاری، شیوه زندگی شخصی و احساس کفایت و قابلیت حاصل از تجارب شخصی، می‌توانند عزت نفس را شدیداً تحت تاثیر قرار دهند.
کارکنان در ‌مورد خود قضاوت‌هایی دارند که برای سازمان دارای پیامدهای مهمی است. در یک نگرش کلی، عزت نفس یک ارزیابی کلی از ارزش خویش است. ارزیابی از ارزش خود، میزان آگاهی افراد از توانایی، اهمیت و ارزشمند بودن خویش براساس تجربیات گذشته است . با یک نگرش دیگر، عزت نفس کاری، سطح خودآگاهی شخص را برای انجام وظایف خاص - در آینده - نشان می‌دهد. افراد برای وظایفی که غالبا انجام می‌دهند (مثلا رانندگی اتومبیل ) یا وظایفی که برای زندگی آنان دارای اهمیت است (مثلاً مسئولیت‌های اصلی شغلشان ) سطوح مختلفی از عزت نفس را به دست می‌آورند. کارکنانی که دارای عزت نفس کاری بالایی هستند، در مقایسه با افرادی که عزت نفس کاری کمتری دارند معمولا بهتر کار می کنند و از شغلشان راضی‌ترند. این تفاوت حائز‌ اهمیت است زیرا افرادی که در انجام یک کار، مدام باز‌خورد منفی دریافت می‌کنند، هرگز این تصور را نخواهند داشت که برای انجام آن (کار) دارای کارایی هستند.
افرادی که دارای عزت نفس بالا هستند، توانایی خود را بالا ارزیابی می کنند، لذا اطمینان دارند که وقتی تصمیم به انجام کاری بگیرند، احتمالا موفق خواهند شد. از سوی دیگر، کارکنان دارای عزت نفس کم، توانایی خود را کم می‌دانند. بنابراین، برای خود ‌موفقیت کمتری پیش‌بینی کرده و فعالیت‌های خود را محدود می‌کنند. در نتیجه، سطح عزت نفس کاری فرد نقش مهمی را در کار و در سازمان‌هایشان ایفا می‌کند.
عزت نفس سازمانی
ما اخیرا به سطح دیگری از عزت نفس پی برده‌ایم که در محیط کار برای افراد دارای اهمیت ویژه‌ای است. این عزت نفس، عزت نفس سازمانی است. عزت نفس سازمانی تصوری است که افراد از ارزش خود به عنوان عضو سازمان دارند. افرادی که دارای عزت نفس سازمانی بالا هستند نوعاً خود را مهم، معنی دار و ارزشمند می‌دانند.
افرادی که دارای احساس عزت نفس سازمانی قوی هستند، عمیقا اعتقاد دارند که عضو مهمی از سازمان خود به شمار می‌روند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که در این سیستم اعتقاد شخصی، دارای تبعات مهم سازمانی است. کارکنانی که دارای عزت نفس سازمانی بالا هستند، به طور متوسط، اثربخش تر از کارکنانی هستند که عزت نفس سازمانی کمتری دارند. آنها بهتر کار می کنند، در مورد کارفرمای خود نگرش مساعدتری دارند و کمتر به رها کردن کار خود فکر می‌کنند. علاوه بر این، به طور داوطلبانه رفتارهای سازنده بیشتری دارند (مثلا حتی اگر این رفتارها در شرح وظایفشان قید نشده و برای آنها پاداش فوری نیز وجود نداشته باشد، برای موفقیت سازمان تلاش می کنند). کارمند دارای عزت نفس بالا احتمالا در مقایسه با کارمند دارای عزت نفس کمتر، فعالیت‌های شغلی بیشتری را انجام می دهد و برای ارتقا عملکرد خود بیشتر تلاش می کند. افراد دارای عزت نفس کم ،شکست بزرگتری را برای خود پیش بینی می کنند، سریع تر تسلیم می شوند، توان مقابله با شرایط سخت را ندارند و برای کسب مهارتهای لازم ، به منظور عملکرد شغلی موفقیت آمیز، کمتر تلاش می کنند.
به طور خلاصه ، کارکنان دارای عزت نفس سازمانی دقیقاً همان کارکنانی هستند که یک سازمان مشارکت‌جو، اگر طالب رقابت در بازار جهانی تلاطم و غیر‌مطمئن امروزی است، به آنها نیاز دارد. این کارکنان فعال ترند، در شرایط بی‌اطمینانی احتمالاً مسائل پیچیده بیشتری را حل و فصل می‌کنند، مسئول ترند و خود هدایت گری و خود‌کنترلی بیشتری دارند.