روان شناسی کودک و نوجوان
رشد بدنی تند :
نوجوان که به مرحله بلوغ رسیده است و با توجه به رشدی که دارد، به آن دوره لباس های تنگ و باریک و کوتاه می گوییم، همچنین ریزش هورمون هایی در خون نوجوان باعث می شود که نیم رخ روانی او با نیم رخ کودکی اش فرق کند همچنین هورمون های هیپوفیز تسترون و فولکیلوین در خون وی می ریزند و یکسری رفتارهای اخلاقی جدید را در وی ایجاد می کند.
تحول روانی نوجوان :
1- بریدن از دوران کودکی :
نوجوان دراین سن از کودکی خود می برد، سعی می کند حرکات و رفتارهای کودکانه نشان ندهد و حرکات بزرگ سالان را از خود نشان بدهد.
2- در خود فرو رفتن :
همچنین نوجوان در خود فرو می رود و به تفکر می پردازد و راجع به شغل و تحصیل و ازدواج
3- از خود بیرون آمدن و پایان بحران :
این دوره دوره ای که از خود بیرون می آید و وارد جمع خانواده محیط به اجتماع می شود و به هشر و نشر می پردازد و دراین جا بحران وی به پایان می رسد.
رشد جسمانی :
ما دراین جا علائم بلوغ را در نوجوان می بینیم رویش مو در صورت پسر و علائم ثانویه دردختران شاهد این ماجرا می باشد که والدین باید هم دختر و هم پسر را با این سری مسائل آشنا سازد که نوجوان با این شرایط کنار بیایند.
رشد ذهنی :
از نظر رشد ذهنی ، نوجوان تفکر های محسوسی و غیر منطقی را انتخاب می کند. فرضیه سازی می کند و برای فرضیه خود استدلال می آورد.
رشد عاطفی :
از نظر رشد عاطفی نوجوان گوشه گیر، ناسازگاری، انزوا طلبی ،درون گرایی ، ترس افکار رویای خود ، شیفتگی حجب و حیا، خیال پردازی، تغییرات احساسات و عواطف که نیازمند مراقبت و راهنمایی زیاد والدین می باشد.
رشد اجتماعی :
از نظر رشد اجتماعی خویشتن شناسی و بازسازی هویت در نوجوان شکل می گیرد ، در این زمینه گلسر دیدگاهی دارد و همچنین اریکسون نظریه ای دارد.
گلسر می گویند :
نوجوانی که با هویت شکست خورده زندگی کند ممکن است به بزهکاری کشیده شود  و مضطرب و پریشان بشود.
اریکسون می گوید :
هویت، وحدت سیستم های زیستی ، اجتماعی و روانی است چنانچه این وحدت بین سیستم ها برقرار نشود اختلال رفتاری در نوجوان دیده خواهد شد.
نقش هماهنند سازی در خانواده بسیار مهم است چنانچه اگر خانواده ای وضعیت خوبی داشته باشد و نوجوان خود را با پدر و مادر همانند کند مشکلی نخواهد داشت ولی اگر خانواده وضعیت رفتاری خوبی نداشته باشند کودک با ایجاد همانند سازی دچار مشکل خواهد شد.
رفتارهای ناهنجار نوجوان :
1- ترس :
ترس از روابط اجتماعی – کار – تحصیل و اظهار نظر در مقابل دیگران.
راه حل : برای از بین بردن ترس راه حل هایی وجود دارد که بعضی ها منفی هستند و ترس نوجوان را بیشتر می کند.
الف) نادیده گرفتن ترس :
از نوجوان می پرسند از چی می ترسی این مسئله که ترس ندارد.
ب) اجبار تماس با موقعیت ترسناک :
مثلاً او از حشره ای می ترسد حشره را بگیریم و روی بدن او بیندازیم که این کار منفی    می باشد.
ج) دور نگه داشتن از موقعیت ترسناک :
دور نگه داشتن فرزند از موقعیت ترسناک نیز یک روش منفی تلقی می گردد.
راه حل مثبت :
ماباید به  نوجوانان فرصت دهیم تا با موقعیت ترسناک آشنا شود. و این آشنایی باید به تدریج انجام شود و همچنین توجیه فرد با بیان روشن که اگر فردی بگوید، وقتی من در اطاق هستم می ترسم دزدی وارد شود ، به او بگوییم همه درها بسته و قفل است و به صورت قاطع و اطمینان بخش فرد را از ترس رها کنیم و چنانچه ترس از روند شرطی شدن ایجاد شده باشد می توان با شکستن این روند ترس را از بین برد.
نگرانی :
حالت عاطفی است که در اثر پیش بینی اتفاقات ناگوار در آینده رخ می دهد مشکلات مدرسه ای، نداشتن تمرکز، رفتار غیر منطقی ای که والدین از فرزند خود دارند و احساس عدم  تفاهم میان فرزند و  والدین ، این نگرانی را ایجاد می کند.
خشم :
جنبه های اجتماعی  ، خشم را در نوجوان ایجاد می کند، نوجوان وقتی با خشم مواجه شد، از طریق تحقیر و تمسخر دیگران ازآنان انتقام می گیرد و خشم خود را تخلیه می نماید.
عصیانیت :
ما در افراد مشاهده می کنیم، نشان دادن واکنش پیش از ضربه های محرک ها را، حالت عصبی می گویند، مثل ناخن جویدن، ور رفتن با موها، روی میز زدن ها، با یقه لباس ور رفتن و... که با یافتن عمل آن می توانیم به رفع آن بپردازیم 
*احساس حقارت :
که در پی تجارب شکست می خورد و این شکست ها متعدد می باشد، این احساس به وجود می آید که والدین او را آدم بی عرضه ای تلقی کنند و او را تحقیر کنند که این احساس حقارت را در او ایجاد کنند.
راه های تشخیص حقارت :
حساسیت فرد به انتقاد - حساسیت طلبی - انزوا طلبی - واکنش سریع به تعریف دیگران - واکنش نامطلوب به رقابت - گرایش به تحقیر دیگران، در این افراد دیده می شود.
راه درمان آن :
درک واقع بینانه از توانایی ها و استعداد ها و تشویق نوجوان .
ناکامی :
وقتی فرد برای ارضای رفتار برانگیخته دچار دشواری می شود ناکامی ایجاد می گردد.
منابع ناکامی :
1-    کمبود بیولوژیک : نقص جسمی در نوجوان وجود داشته باشد .
2-    عادت های نا مناسب پیدا کرده باشد .
3-     کمبودهای طبیعی در زندگی او وجود داشته باشد .
4-    تعارض هایی بین انگیزه های او وجود داشته باشد .
5-    و ممکن است ناکامی به پرخاشگری منجر شود .
اضطراب:
حالت مبهمی از ترس ناشی ار پیش بینی حوادث نامطلوب در آینده است .
راه حل :
شناسایی عامل اضطراب یا کاهش دادن آن ، افزایش توانایی فرد.
حالت ریلکسیشن :
حالتی است که فرد نمی تواند خودش روی ماهیچه های خود دستور دهد و مدیریت داشته باشد و این کار اگر متعدد انجام شود در کاهش اضطرب کمتر است. فرد مضطرب می تواند در یک محیط آرام به پشت بخوابد چشمان خود را ببندد و هر گونه ناراحتی و اضطراب را سعی کند از خود دور کند در جایی که سر و صدا نباشد تمرکز را فراهم آورد و روی پاهای خود مانور را شروع کند ابتدا انگشتان پاهایش را به بالا و پائین فشار دهد. آن ها را منقبض کند و حدود 1 دقیقه انجام دهد و بعد انبساط را انجام دهد. بعد از مدتی پاشنه پا را می تواند منقبض و منبسط کند. و بعد ساق پا، ران، باسن، کتف ها، بازو، ساعد ها، مچ دست، انگشتان، گردن، چانه، لب ها، بینی، پیشانی، چشم ها، گوش، سر چنانچه این حرکات آرام انجام شود، آن اضطراب از بین می رود
خودسازی
حسادت و پیامدهای آن
حضرت امام خمینی (ره) پنجمین حدیث از کتاب چهل حدیث خود را به بررسی ویژگی ها، پیامدها و درمان علمی و عملی صفت حسادت اختصاص داده است.
ایشان باب سخن را در این مقوله با روایتی از امام صادق علیه السلام به نقل از رسول اکرم صلی الله علیه و آله می گشاید که : « خدای عزوجل به موسی بن عمران فرمود: ای پسر عمران! بر مردم نسبت به آنچه از فضل خود به آنها داده ام حسادت نورز و چشمان خود را به سوی آن خیره مکن و نفس خود را به دنبال آن نفرست؛ زیرا حسود نسبت به نعمت من خشمگین است. از قسمتهایی که بین بندگان خود پخش نموده ام روی گردان است و کسی که چنین باشد، من از او نیستم و او هم از من نیست. »
حسادت و تفاوت آن باغبطه
حسادت ، حالتی است که حسود زوال و نیستی نعمتی را از غیر خود خواستار باشد، چه این که این نعمت را خود دارا باشد و یا نباشد، و یا اینکه خود خواستار آن نعمت باشد و یا نباشد.
همچنین چه بسا حسود، زوال نعمتی موهوم را در محسود خواهان باشد. یعنی آنچه حسود خواستار زوال آن باشد در حقیقت نعمت نیست، اما حسود به دلیل کوته اندیشی، آن را نعمت می پندارد و زوال و نیستی آن را خواستار است.
"غبطه" حالتی است که شخص، نعمتی را در غیر خود ملاحظه می کند و آن را برای خود نیز خواستار می شود، بدون اینکه خواستار زوال آن نعمت در غیر خود باشد.
اسباب ایجاد حسادت
عوامل مختلفی در ایجاد حسادت مؤثرند که البته عامل اصلی به "خواری و شکستگی نفس" مربوط می شود، و این حالت نقطه مقابل تکبر است ، زیرا متکبر خود را صاحب کمال می بیند، و از این رهگذر حالت سرکشی در او ایجاد می گردد، اما حسود طرف مقابل را کامل و صاحب کمال می پندارد، در نتیجه احساس خواری و شکست کرده و هرگاه عوامل خارجی و خودسازی درونی مداخله نکند، تداوم این حالت او را به ورطه سقوط سوق می دهد.
حسادت و برخی پیامدهای آن
حسد یک بیماری قلبی است که بیماریهای فراوان دیگری را به همراه دارد، که هر یک به تنهایی برای هلاکت انسان کافی خواهد بود.
امام باقر علیه السلام فرمود:
" مرد با هر لغزشی ( عملی یا زبانی که در حال خشم از او سر می زند) بیاید، چه بسا مورد آمرزش خداوند قرار بگیرد اما حسد ایمان را می خورد ، همان طور که آتش ، هیزم را."
پیامدها و دستاوردهای حسد همگی با صفات باطنی و ظاهری که لازم است در مؤمن وجود داشته باشد بیگانه اند: مؤمن به خداوند متعال و آنچه در میان بندگانش تقسیم کرده خوش گمان است، در حالی که حسود نسبت به این امر خشم می ورزد. مؤمن ، بدی دیگری را نمی خواهد، اما حسود خلاف این حالت را داراست. بر مؤمن دوستی دنیا چیره نگردیده، خوش برخورد و گشاده رو، متواضع و فروتن است، درحالی که شخص حسود خلاف این صفات را داراست. و از همه بدتر اینکه شخص حسود موجب خشم خدا می شود.
از امام صادق علیه السلام روایت شده است:
" کسی که از من روی گردان و به من خشمگین باشد، نه من از او هستم و نه او از من است"
پیامد دیگری که بر حسادت مترتب است، فشار قبر و تاریکی آن است. زیرا همانطور که حسادت، صاحب خود را در دنیا در فشار و کدورت قرار می دهد، در عالم برزخ و آخرت نیز این فشار و کدورت به صورت فشار و تاریکی قبر نمود پیدا می کند، همان طور که وسعت و گشایش قبر تابع بزرگی ظرفیت انسان است.
و  چه بسا حسادت، صاحب خود را به گناهانی همچون غیبت ، تهمت و بدگویی بکشاند و از این راه نیز نیکی های او را به طرف مقابل منتقل کند.
راه درمان حسادت
علاوه بر علاج علمی حسادت از طریق اندیشیدن در پیامدهای آن، با اعتقاد قلبی به عادلانه بودن نظام خلقت و غیره لازم است ، عملاً به درمان این بیماری پرداخت.
از جمله اقدامات عملی برای رفع این بیماری، محبت است به کسی که به او حسادت می ورزی، زیرااین کار خلاف میل نفسانی تو است. تو بر خلاف میل درونی بر او ترحم نما، او را بزرگ بشمار، زبان به بیان نیکی های او بگشا و به نفس خود بگو که این بنده خداست ؛ شاید خداوند به او نظر لطف داشته و او را مشمول عنایت خود قرار داده است، خصوصاً اگر طرف مورد حسادت از اهل علم باشد.
ای عزیز، شیخ جلیل و عارف مرحوم شاه آبادی (ره) گفته است:
" تا قوای جوانی وجود دارد، بهتر می توان در مقابل مفاسد اخلاقی قیام کرد. اجازه ندهید قوای جوانی از دست برود و آن وقت به فکر اصلاح درون برآیید، زیرا اقدام به این کار در پیری یا غیرممکن است و یا خیلی زحمت می طلبد. "
حسادت; زمینه‏های رشد و راه‏های جلوگیری از آن
چکیده:
پروردگار متعال می‏خواهد که همه ما سرشار از نیرو و اشتیاق باشیم و جسم، ذهن و روحی سالم داشته باشیم.بی‏تردید، زندگی پر نشاط و با طراوت منظور پروردگار است و ذهنیت‏های نادرست، این وضعیت مطلوب را برهم می‏زند.یکی از ذهنیت‏های نامطلوب، «حسادت‏» است که باید علل و زمینه‏های رشد آن را در خانواده، جامعه و از همه مهم‏تر، در خود جست و جو کرد و با توجه به آثار نامطلوب جسمی و روانی که در ما ایجاد می‏کند، با به کارگیری شیوه‏های اخلاقی و علمی، از بروز آن در خردسالی جلوگیری کرده، در صورت شکل‏گیری، با خشکاندن ریشه‏های آن در بزرگ‏سالی، خود را از دام این هیجان نامطلوب رها سازیم.
مقدمه
«حسادت‏» (1) واکنشی هیجانی است که از قریب دو سالگی آغاز می‏شود و با رشد کودک، ممکن است تا بزرگ‏سالی ادامه یابد و بر طبق الگوهای مختلف فرهنگی، به صورت‏های متفاوتی جلوه‏گر شود.حسادت‏درکودک، پاسخی طبیعی‏است‏به محرک‏هاوهنگامی ایجاد می‏شود که به اعتقاد وی، عاطفه یا محبتی را از دست داده باشد.در الگوی حسادت، غالبا نوعی ترس نیز وجود دارد; زیرا حسود احساس می‏کند که دیگری عاطفه شخص مورد علاقه او را نسبت‏به وی به خطر انداخته است و یا مقامی را که او انتظار رسیدن به آن را داشته، دیگری احراز کرده است.بنابراین، موقعیتی که حسادت را برمی‏انگیزد، غالبا یک موقعیت اجتماعی است. (2)
کودکان در ابتدا، از احساسات درونی خویش (حسادت) و علل پیدایش و پیامدهای آن در رفتار خود، آگاهی زیادی ندارند و نمی‏دانند که چرا رفتارهای آنان تغییر کرده است.به عبارت دیگر، رفتارهای آزار دهنده کودک حسود تا حد زیادی ناآگاهانه یا نیمه آگاهانه است، ولی با رشد عقلی بیش‏تر و نزدیک شدن به دوران بلوغ و نوجوانی و جوانی و پس از آن تا بزرگ‏سالی و به دست آوردن تجربه‏های درونی و بیرونی درباره علل و انگیزه‏های رفتار حسادت‏آمیز خود، این‏گونه رفتارها بیش‏تر آگاهانه می‏شود و به همین دلیل، ازنظراسلام رفتارهای حسادت‏آمیز، پس از بلوغ مورد تکلیف قرار می‏گیرد و فرد وظیفه دارد به گونه‏ای آن‏ها را مهار کند.
زمینه‏های رشد حسادت
منشا محرک‏های حسادت را باید در موقعیت‏ها، شرایط خاص محیطی و روابط اجتماعی وبه‏خصوص دروجود اشخاص جست و جو کرد.بدین‏روی، در این‏جا به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود:
الف - شرایط خانواده و تفاوت‏های فردی
رقابت و هم‏چشمی یکی از فرزندان نسبت‏به سایر خواهران و برادران، که گاه «رقابت هم‏شیرها» (3) نامیده می‏شود، یکی از زمینه‏های مساعد و عمده رشد حسادت در کودکان است و والدین آن را طبیعی و تقریبا غیر قابل اجتناب می‏دانند. (4) با توجه به چنین شرایطی، می‏توان گفت:
1.اولین فرزند نسبت‏به کودکان بعدی حسادت بیش‏تری از خود نشان می‏دهد; زیرا او مدت‏ها تمام محبت و مواظبت پدر و مادر را به خود اختصاص داده بود.ولی با تولد فرزند دوم، این فرصت از او گرفته می‏شود و همین موجب تحریک حسادت او سبت‏به او می‏گردد.
2.در میان کودکانی که تفاوت سنی آنان بین 18 - 42 ماه است، بیش از سایر کودکان زمینه حسادت وجود دارد.بچه خردسال به هر مزیتی که طفل بزرگ از آن برخوردار است، حسادت می‏ورزد و بچه بزرگ‏تر از محبت و مواظبتی که به بچه کوچک‏تر می‏شود بدش می‏آید.
3.در خانواده‏های 2 یا 3 فرزندی، بیش از خانواده‏های پرجمعیت‏حسادت وجود دارد.
4.والدینی که به فرزندان خود توجه افراطی دارند و شدیدا نگران و مواظب آن‏ها هستند، بیش از والدینی که به کودکان خود توجه کم‏تری دارند با مشکل حسادت کودکان‏شان روبه‏رو هستند; زیرا این والدین برای پیشرفت فرزندان خود قوانین معینی وضع کرده‏اند و وقتی که اطفال نتوانند خود را با آن منطبق سازند، مورد سرزنش پدر و مادر قرار می‏گیرند.این فرزندان بیش‏تر اوقات با کودکانی که پیش‏تر رفته‏اند مقایسه می‏شوند و این موجب برانگیخته شدن حسادت نسبت‏به دیگر کودکان می‏شود.
5.در محیطهای خانوادگی، که مادران شیوه منظم و ثابتی در تربیت کودک خود ندارند و برخوردشان بی‏ثبات و متغیر است، بیش از سایر خانواده‏ها، رفتارهای حسادت‏آمیز مشاهده می‏شود.
6.در دختران بیش از پسران حسادت دیده می‏شود (5) و از هر سه بچه حسود دوتایشان دخترند. (6)
7.حسد در میان اطفال باهوش‏تر بیش‏تر است.
8.حسد در روابط بین دختر با دختر بیش‏تر مشاهده می‏شود تا روابط بین پسر و پسر و دختر و پسر.
9.اگر میان همسران تضادی باشد، فرزندی که از یک یا چند جهت‏به یکی از آن‏ها شبیه است، هدف خشم و قصاص دیگری واقع می‏شود.طفلی که این‏گونه مورد بی‏مهری واقع می‏شود، به خواهر یا برادری که بر خلاف خودش از محبت و نوازش برخوردار است، حسادت می‏ورزد. (7)
ب - برخوردهای تبعیض‏آمیز
به طور کلی، «امتیاز و تبعیض‏» حسادت را به دنبال دارد.کسی که نسبت‏به دیگری از امتیاز ویژه‏ای برخوردار است در معرض حسادت دیگران قرار می‏گیرد; چنانچه در حدیثی از امام علی‏علیه السلام آمده است: «کل ذی رتبة سنیة محسود» ; (8) هر شخص دارای امتیاز و رتبه شایسته، مورد حسادت واقع می‏شود.
برخی از پدران و مادران به دلایل گوناگون، بعضی از فرزندان را بر خواهران و برادران خود ترجیح داده، مورد توجه و محبت‏بیش‏تری قرار می‏دهند; چنانچه گاهی جنسیت فرزندان عامل تبعیض می‏گردد، به طوری که مادران معمولا با پسران خود صمیمی بوده و پدران بیش‏ترین محبت‏خود را متوجه دختران می‏نمایند.در نتیجه، فرزندی که از طرف یکی از والدین محبت و ملاطفت کم‏تری دریافت‏می‏کند و شاهد رفتاری غیرعادلانه است، نسبت‏به فرزند دیگر حسادت می‏ورزد و از وی متنفر می‏شود.
همچنین زمانی که والدین بیش‏ترین تماس و نوازش خود را با تولد نوزاد جدید به وی اختصاص می‏دهند، سایر فرزندان احساس می‏کنند که این نوزاد سبب بی‏مهری و فراموشی آنان گردیده است.در نتیجه، به وی حسادت می‏ورزند.
ممکن است هریک از والدین برخی از فرزندان خود را به دلیل زیباتر، باهوش‏تر، زرنگ‏تر، خون گرم‏تر، ساکت‏تر و یا عاطفی‏تر بودن و یا به دلیل معلولیت جسمی و ذهنی مورد محبت‏بیش‏تری قرار دهند و در نتیجه درخواست‏های این کودکان سریع‏تر مورد پذیرش سرپرست‏خانه واقع گردد و به اعمال و گفتار آنان علاقه بیش‏تری ابراز شود; چنین رفتارهایی برای سایر فرزندان، بی‏مهری و تبعیضی آشکار تلقی گشته، آنان را به حسادت وامی‏دارد.به طور کلی، در صورت مشاهده رفتارهای غیرعادلانه در خانواده، وجود حسادت شدید و پر دردسر، امری اجتناب‏ناپذیر است. (9)
متاسفانه این رفتارها فقط در دوران کودکی، به خانه پدری و خواهر و برادر محدود نمی‏شود و ریشه‏های حسادت را برای آینده زنده نگه می‏دارد و فرد را دچار مشکلات فراوانی می‏کند.مثلا، ممکن است پس از ازدواج، نتواند تبعیض مادرزن خود را - هرچه اندک باشد - تحمل کند و نسبت‏به دیگر داماد خانواده حسادت بورزد و موجب اختلاف‏های خانوادگی و تلخ‏شدن زندگی زناشویی و کانون گرم خانواده خود گردد.
ج - احساس محرومیت
یکی دیگر از زمینه‏های بروز حسادت، شرایطی است که کودکان احساس می‏کنند از دارایی‏های مادی و یا هر نوع دارایی دیگری نظیر دارایی‏های عاطفی محروم شده‏اند; مثلا، اسباب بازی، لباس یا هر شی‏ء مورد علاقه دیگری ممکن است زمینه به وجود آمدن حسادت کودک را نسبت‏به دیگری فراهم آورد.این نوع حسادت، که از علاقه‏شدید به چیزی‏ناشی می‏شودگاهی «غبطه‏» (10) خوانده می‏شود.لازم به ذکر است که تهیه چند چیز و تقسیم آن به طور مساوی‏بین فرزندان، ضرورتا به حل مشکلات حسادت نمی‏انجامد; زیرا در هر صورت، کودکان بزرگ‏تر به دلیل ارشد بودن خود، احساس می‏کنند که باید سهمی بیش از دیگران نسبت‏به بقیه داشته باشند.اما والدین می‏توانند با توضیح و توجیه و فراهم کردن مقدمات فکری‏وشناختی، ازبروزحسادت جلوگیری نمایند.
آثار حسادت
از جمله آثار عمومی حسادت، که در کودک و بزرگ‏سال وجود دارد، «خشم‏» است.حسود فرد مورد حسادت واقع شده را هدف غضب خود قرار می‏دهد; چنانچه از امام علی‏علیه السلام نقل شده است: «الحسود یغتاظ علی من لا ذنب له‏» ; (11) حسود نسبت‏به کسی که هیچ گناهی ندارد خشمگین می‏شود.تنها خطای او برخورداری از نعمتی است که حسود از آن محروم می‏باشد.حسود ممکن است‏به دنبال حسادتی که خشم او را بر افروخته حسادت خود را به طور مستقیم یا غیر مستقیم ظاهر سازد.
1- واکنش‏های مستقیم: (12) این نوع واکنش در رفتار کودکان بیش از بزرگ‏سالان دیده می‏شود.کسانی که عواطف فرد مورد علاقه کودک را به خود جلب نمایند، معمولا مورد خشم و غضب وی قرار می‏گیرند.برای مثال، اگر با تولد فرزند جدید، عواطف مادر از فرزند بزرگ‏تر به نوزاد جلب شود، نوزاد مورد خشم کودک بزرگ‏تر واقع می‏شود.او در این هنگام، ممکن است قهر خود را با واکنش‏های لفظی علنی و روشن و یا حملات بدنی مثل گاز گرفتن، لگد زدن و هل دادن کودک تازه متولد شده آشکار سازد.
در برخی موارد، ممکن است کودک از درون به انجام کارهایی مانند دزدی و فریب‏کاری، که از نظر اجتماعی ناپسند است، تحریک گردد تا شی‏ء مورد علاقه خود را، که در اختیار دیگری است، به چنگ آورد.همچنین ممکن است کودکان نزد والدین خود از فرزندی که از امکانات ویژه‏ای برخوردار است‏شکایت کنند و یا سعی نمایند شی‏ء مطلوبی را که در اختیار دیگری است مورد تحقیر قرار داده، کم ارزش جلوه دهند و یا والدین خود را به دلیل تهیه نکردن آن سرزنش کنند. (13)
در روایتی از امام علی‏علیه السلام، به واکنش سریع و پرخاشگرانه حسود اشاره شده است: «الحسود سریع الوثبة‏» حسود زود پرخاش می‏کند
2- واکنش‏های غیر مستقیم:رفتارهای حسادت‏آمیز همیشه آشکار نیست; در برخی موارد، به ویژه در دوران پیش دبستانی و در سال‏های بالاتر، به گونه‏های غیر مستقیم و پوشیده ظاهر می‏شود.بنابراین، برخورد با این رفتارها تا حدی مشکل‏تر است.اعمال غیر مستقیم عبارتند از:
الف.بازگشت‏به دوران شیر خوارگی و انجام رفتارهایی مناسب با سطوح اولیه رشد; مثل شب ادراری و انگشت مکیدن;
ب.کوشش برای جلب توجه دیگران از طریق تظاهر به ترس‏هایی که قبلا از او دیده نشده است، غذا نخوردن یا خواستن غذاهای مخصوص، اظهار بیماری بی‏مورد، تخریب و ویرانگری، نافرمانی عمومی و ناسزاگویی، عیب‏جویی همراه با تظاهر به بی‏نیازی از محبت و توجه اطرافیان، خراب کردن اسباب بازی‏های خود و مانند آن;
ج.دیگر آزاری; مثل اذیت اطفال کوچک‏تر از خود، آزار جانوران، ایجاد نزاع بین بچه‏ها و همانند این‏ها;
د.دست زدن به رفتارهای ضد اجتماعی; مثل تکبر، تظاهر، تقلب، ترش‏رویی، گوشه‏گیری و همچون آن.
گاهی کودک به نحو غیر عادی نسبت‏به فرد مورد حسادت اظهار علاقه و محبت می‏نماید و گاهی با انجام رفتارهای مطلوب و جامعه‏پسند و جلب توجه والدین به سوی خود، سعی می‏کند تا فرد مورد حسادت را شکست دهد. 
در برخی از روایات به بعضی از واکنش‏های غیرمستقیم حسود اشاره شده است: امام صادق‏علیه السلام به نقل از لقمان در ذکر نشانه‏های حسود می‏فرمایند: «...در پنهان، از فرد مورد حسادت بدگویی می‏کند، اما در ظاهر، به چاپلوسی می‏پردازد و هنگام مصیبت، شماتت می‏کند.
آثار جسمی و روانی حسادت
حسادت گذشته از واکنش‏های مستقیم و غیرمستقیم نسبت‏به دیگران، دارای آثار جسمی و روانی نامطلوبی در خود حسود نیز می‏باشد که در این‏جا به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود:
آثار جسمی حسد موضوعی است‏شایان توجه و تحقیق علمی بیش‏تر.فعل و انفعالات تنکردشناختی - همانند فعالیت غدد درون‏ریز - و واکنش دستگاه‏های عصبی هنگام بروز و ادامه یافتن این حالت هیجانی باید مورد توجه بیش‏تر قرار گیرد.
در روایات بسیاری، آثار جسمی حسد مورد توجه قرار گرفته است.به عنوان مثال، در تعدادی از آن‏ها آمده است که حسادت بدن را ذوب می‏کند. (18) در بعضی دیگر، حسد به زنگار و بدن به آهن تشبیه شده است; همان‏گونه که زنگار به تدریج موجب نابودی آهن می‏گردد، حسد نیز بدن را از بین می‏برد. (19) در اجتماع، به وضوح این آثار جسمی در افراد حسود مشهود است، اما گاهی به آن توجه نداریم و نمی‏دانیم که از کجا ریشه گرفته است و فقط به درمان ظاهری و برطرف کردن عوامل غیر واقعی می‏پردازیم، ولی با کمی تفکر و مراجعه به مشاوران متخصص و دلسوز، می‏توان به ریشه پی‏برد و آن را خشکاند.
آثار روانی حسد، به ویژه در سال‏های بالای رشد، از اهمیت فراوانی برخوردار است. حسادت در سال‏های اولیه، رشد چندان عمقی ندارد و به همین‏رو، آثار آن زودگذر است و با از بین رفتن شرایطی که باعث‏حسادت شده، آثار آن نیز از بین می‏رود.به عنوان مثال، هنگامی که یک اسباب بازی مورد علاقه کودکی قرار می‏گیرد و با کودکی که آن را در اختیار دارد درگیر می‏شود، اگر اسباب بازی بشکند یا اسباب بازی را از آن‏ها بگیریم، ممکن است مدتی بعد رفتار صلح‏آمیز از سر گرفته شود.ولی در سال‏های بالاتر، حسادت عمیق‏تر و پابرجاتر است و گاه چندین سال ادامه می‏یابد. در این موارد، آثار روانی نامطلوب حسادت آشکار می‏شود.این نکته در روایات متعدد مورد تاکید قرار گرفته و به آثاری از حسادت همچون اندوه مداوم اشاره شده است.حسود نسبت‏به چیزی محزون است که توانایی تغییر آن را ندارد.او از محرومیت‏خود رنج می‏برد، در حالی که نه قدرت سلب آن نعمت را از دیگری دارد و نه توانایی کسب آن را برای خود.حسادت حتی بهره‏مندی فرد را از چیزهایی که در اختیار دارد و لذت بردن از نعمت‏های موجود را از او سلب می‏کند (20) و بدین‏سان، او را از آسایش روانی محروم می‏گرداند (21) و در دراز مدت، موجب ابتلای او به بیماری‏های سخت روانی می‏شود.
راه‏های جلوگیری از رشد حسادت
1- درمان حسادت در کودکی
برای جلوگیری از ظهور و رشد حسادت در کودکی، لازم است والدین توجه داشته باشند که کودک را به دلیل حسادت مورد ملامت و سرزنش قرار ندهند، بلکه با برخوردهای حساب شده، در حذف علت‏های آن گام‏های مؤثری بردارند.والدین می‏توانند با خودداری از تنبیه و کنار کشیدن ظاهری خود، رفتار او را نادیده بگیرند و احساس ارزشمندی، شخصیت و محبوبیت را در او تقویت کنند. (22) به عنوان مثال، برای کاهش حسادت کودک نسبت‏به نوزاد، می‏توان پیش از تولد، کودک را از ورود وی آگاه ساخت و پس از تولد نیز در طول روز مدتی را با کودک بزرگ‏تر سپری نمود و او را مورد مهر و نوازش قرار داد.در مورد کودکان کوچک‏تر نیز می‏توان شیئی از طرف نوزاد به او هدیه داد و در نگه‏داری و انجام کارهای نوزاد او را سهیم کرد.
اگر والدین در برخورد با کودک، واکنش‏های حسادت‏آمیز وی را تشدید کنند و او را به شدت خشمگین سازند، تاثیرات منفی زیادی را در او ایجاد خواهند کرد.اگر والدین انتظار داشته باشند که او هنگام حسادت، هیچ واکنشی نشان ندهد و هیجان درونی خود را نادیده بگیرد، در این صورت، به تدریج و به طور طبیعی، ممکن است‏شیوه‏های دفاعی نامطلوبی برای مقابله با این موقعیت‏ها در او شکل گیرد.همان‏گونه که اشاره شد، بهترین راه از بین بردن زمینه حسادت در کودکان، به کارگیری عدالت در بین فرزندان وتوجه ومحبت‏به‏همه‏آن‏هاست.این نکته در آموزش‏های تربیتی اسلام آمده و سفارش شده است که نسبت‏به فرزندانتان به عدالت رفتار کنید. (23) همچنین با پنهان نمودن برتری و برجستگی یکی از فرزندان نسبت‏به دیگری، می‏توان جلوی حسادت آن‏ها را گرفت; چنانچه حضرت یعقوب‏علیه السلام به فرزند برجسته‏اش، یوسف‏علیه السلام، سفارش‏می‏کندکه‏خواب نویدبخش خود را برای برادرانش نقل نکند; مبادا باعث‏حسادت آنان گردد.
2- درمان حسادت در بزرگ‏سالی
برای درمان حسادت در بزرگ‏سالی، ابتدا شناخت ریشه آن ضروری است تا بتوان با مقابله و از بین بردن آن، حسادت را درمان نمود.می‏توان گفت: ریشه اصلی حسادت ضعف فکری در نحوه تلقی امور و بدبینی است; اگر کودک نسبت‏به نوزاد حسادت می‏ورزد که چرا پدر یا مادر به او محبت می‏کنند، برای این است که احساس می‏نماید ممکن نیست پدر هر دو را دوست‏بدارد; یا اگر اسباب بازی و چیزی از این نوع در کار است، احساس می‏کند فقط همین یکی است و دست‏یابی به مثل آن امکان ندارد.البته این مساله در سال‏های اولیه رشد ناآگاهانه یا نیمه‏آگاهانه است، ولی در سال‏های بالاتر، به دلیل آگاهی بیش‏تری که فرد نسبت‏به حالات خود پیدا می‏کند، با دید وسیع‏تری به امکانات موجود در جهان می‏نگرد; یعنی این بار بدبینی و کج‏فکری هنگام حسادت به نظام عالم و خدای متعال تغییر جهت می‏دهد; فرد وسعت فضل الهی را انکار می‏کند و یا فکر می‏نماید خدا او را دوست نداشته که فلان نعمت را به او نداده است.به همین دلیل، در بعضی روایات، ریشه «حسادت‏» ، کفر و انکار فضل الهی ذکر شده است. (25) با توجه به ریشه حسادت، می‏توان راه‏های فکری و عملی برای رفع حسادت پیشنهاد کرد.
در فرهنگ اسلام (قرآن کریم، روایات اهل بیت‏علیهم السلام و کلمات دانشمندان اخلاق) ، برای جبران ضعف‏شناختی بزرگ‏سالان که منجر به حسادت می‏شود، راه‏های متعددی وجود دارد که در ذیل، به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود:
الف - توجه به رحمت و حکمت‏خدای متعال: توجه به گستردگی نعمت‏ها (26) و نیز کمت‏خدای متعال، که هر کاری را از روی حکمت انجام می‏دهد، می‏تواند چاره بدبینی در حسود باشد.اگر نعمت‏های الهی را به دریایی از آب شیرین و گوارا تشبیه کنیم، هیچ کس بر سر سیراب شدن از آن، به دیگری حسد نخواهد برد.از سوی دیگر، محدودیت‏هایی که در بهره‏مندی از این دریای عظیم وجود دارد به دلیل حکمت‏هایی است که خداوند در اداره این عالم به کار گرفته است.توجه به این دو مطلب زمینه را برای قناعت و راضی بودن فرد به آنچه از امکانات برایش فراهم شده آماده می‏کند و او را از حسادت نسبت‏به نعمت‏هایی که در دست دیگران است، باز می‏دارد.
توجه به کمال نبودن بهره‏مندی مادی - که غالبا موضوع حسادت است - و توجه به فضیلت صبر بر تلخی محرومیت‏ها و نیز تلاش برای به دست آوردن خواسته‏ها از راه صحیح، از دیگر اندیشه‏های سودمند برای مبارزه با حسادت است.اسلام پیروان خود را همواره به بی‏اعتنایی نسبت‏به آنچه در دست مردم قرار دارد (27) و بی‏ارزش شمردن و اصالت ندادن به بهره‏مندی‏های مادی و بسنده نمودن به قدر کفایت همراه با پاکی و عفاف، دعوت نموده است.
ب - توجه به موقعیت‏ها و امکانات شخصی: علاوه بر توجه به گستردگی نعمت‏های الهی در این جهان مادی و محدود و توجه به نعمت‏های فراوانی که خداوند، به هر یک از ما داده است، توجه به آنچه را که حسود به صورت بالفعل دارد، می‏تواند راه عملی دیگری برای مبارزه با حسادت باشد; (29) همین‏که فرد محاسبه کند «من چه نعمت‏های زیادی دارم که دیگران ندارند و می‏توانم با تلاش و به کارگیری توان خود، بیش از این هم به دست آورم‏» ، او را کمک می‏کند تا ریشه حسادت را در درون خود بخشکاند.
ج - توجه به ضررهای حسادت: تلقی حسادت به عنوان یک بیماری خطرناک، می‏تواند زمینه را برای درمان آن فراهم آورد.همان‏گونه که گذشت، حسد موجب ضررهای بدنی و نیز رنج و اندوه فراگیر و طولانی می‏شود.توجه به این‏که حسادت پیش از فرد مورد حسادت، اولین ضربه و مهلک‏ترین آن‏ها را بر حسود وارد می‏آورد (30) و او را اسیر غم و اندوه می‏سازد، می‏تواند به عنوان زنگ بیدار باش مورد توجه قرار گیرد.
راه‏های عملی درمان حسادت در بزرگ‏سالی
با وجود آن که ریشه حسادت فکری است، ولی کسی که به حسادت مبتلا شده غیر از رسیدگی به جنبه‏های فکری و شناختی، باید با آثار بدی که حسادت به وجود آورده است - مانند نفرت و کینه - نیز به مقابله برخیزد و این تنها با اندیشه اصلاح نمی‏گردد، بلکه باید از نظر عملی هم روش‏هایی را برای از بین بردن آثار نامطلوب حسادت به کار بندد.در این‏جا، با توجه به نصایح و سخنان اندیشمند بزرگ اخلاق، مولی محسن کاشانی، راه‏های مبارزه با حسادت در دو مرحله بیان می‏شود:
مرحله اول: تمرین بر ترتیب اثر ندادن به حسادت و رفتار بر ضد آن; مثلا، فرد به جای بدگویی، آگاهانه به مدح و ثنای طرف مقابل بپردازد و به جای تکبر، تواضع نسبت‏به او را در پیش گیرد.
مرحله دوم: ایجاد رابطه عاطفی مثبت‏بین خود و فرد مورد حسادت; به این صورت که وقتی حسود رفتار خود را اصلاح کند، طرف مقابل این مساله را درک خواهد کرد و دلش نسبت‏به او نرم می‏گردد و زمینه روانی مناسبی برای محبت و دوستی فراهم می‏شود.واکنش طبیعی فرد مورد حسادت در این هنگام، نیکی و احسان خواهد بود. بدین‏سان، حسود نیز به سمت احسان و نیکی تمایل پیدا می‏کند و زمینه توافق قلبی و برطرف شدن حسادت و از بین رفتن آثار روانی نامطلوب آن فراهم می‏گردد. (31) این روشی است که - به طور کلی - قرآن کریم برای رفع کینه‏ها در روابط بین افراد پیشنهاد می‏کند.
ناگفته نماند که برای ریشه‏کن شدن حسادت، اطرافیان و اجتماع نیز وظایفی دارند و باید به فرد کمک کنند; زمینه‏های بروز حسادت و رفتارهای حسادت‏آمیز را از میان بردارند تا تلاش‏های شخصی هر کس برای غلبه بر هیجان حسادت به ثمر برسد و جامعه‏ای باصفا و دارای آرامش روانی مطلوب داشته باشیم.
هر دوی شما به میهمانی رفته اید. او مثـل همیشه زیباو جذاب است. شما هم از اینکه هـمـسـری زیـبـا داریـد،مغرور و هیجان زده هستید. همه چیز به خوبی در حـال پیش رفته که ناگهان فرد خود نمایی که خودش را شبیه هنرپیشه ها در آورده از میان جمعیت رد شده و سر میز ما توقف میکند. همسر شـما نگاهی به بالا کرده و از اینکه نامزد پیشین خودش را می بینــد، جـا می خـورد. هنگامیکه او شما را به آن شخص محترم معرفی میکند،تلاش می کنید به لبخند زدنتان در حالی که با او خـوش و بش می کنید، ادامه دهید. در حالی که شما بی هدف   نشسته اید و آن دو به رد و بدل کردن سخنان دوسـتـانـه  خود ادامه میدهند، خون شما تا حدی بجوش می آید  هر لحظه امکان دارد منجر به آن شود که شما او را گرفته و بروی میز دسر پرتاب کنید. خلاصه اینکه حضور وی باعث میشود شما کنترل خود را از دست بدهید.
بنظر آشنا میرسد؟
سناریوی فوق یکی از هزاران مواردی است کـه حـسـادت را تـرسـیم و توصیف می کند. یک احساس طبیعی که ما هرازگاهی بطور غریزی آن را تجربه میکنیم. همانند خشونت  و پارانوئید، حسادت نیز میتواند درجات گوناگونی از شدت را دارا باشـد. صحنـه مـذکـور می تـواند سبـب آن گـردد کـه شـما از حـضور نـامزد پـیشین همسر خود کاملا خونسرد برخورد کنید و یا آنکه وارد یک جدال تمام عیار با او شوید. در ضـمن ممکن اسـت همسر خود را به جهت اینکه به سلام و احـوالـپـرسی نـامـزد قبـلـی خـود پاسـخ داده، متهم به هرزگی کنیــد.
بــرای برخی از افراد حسـادت یـک مـعضل مهم محسوب میـگردد کـه هر گاه بدون درمان رها شود میتواند شکافی همیشگی بین شما و همسرتان ایـجـاد کنـد و اثری منفی بر روابط آتی شما خواهد گذاشت. خوشبختانه حسادت قابل کنترل میباشد.